Haberler

Milletleri millet yapan bazı değerler vardır. Asırlar boyu insanlar doğup ölüp yerlerini yeni bireylere bıraksalar dahi bu değerler hiç değişmez. Toplumu bir arada tutan bir tür tutkal vazifesindeki bu değerler, ortak hafızanın yerleşip kalıcı olmasında son derece önemlidir. Türk dünyasının çeşitli yerlerinde geçmişten günümüze kadar gelip bugün çeşitli vesilelerle yaşatılan bu tür değerlere rastlanır. Türk dünyasının zenginliğini gösteren bu değerler, dünya somut olmayan kültürel miras listelerinde geniş biçimde yer bulur. Türkiye’nin kilimi, Özbekistan’ın Özbek çapanı, Türkmenistan’ın Türkmen halısı, Azerbaycan’ın “arkalık”ı, Kazakistan’ın “tumak”ı gibi Kırgızistan’ımızın da “ak kalpak takma” geleneği bu mirasın yaygın örnekleridir.

Kıyafet ve sosyal kimlik arasında yadsınamaz bir bağ vardır. Dil, mimari yapı, örf ve âdetler gibi giyim kuşam da ait olduğu coğrafyanın, inançların ve gelişmişlik düzeyinin izlerini taşır. Başa giyilen başlıklar, onları süsleyen taşlar, tarihsel süreç içiresinde coğrafya, devletin otoritesi, ekonomik gücü ve birbirinden farklılık gösteren pek çok unsura göre şekil alır. Türk tarihinde de halkın ve devlet adamlarının kullandıkları başlıklar coğrafi, siyasi, ekonomik ve sosyal değişmelere göre farklılık gösterir. Kullanılan başlıkların içerisinde kayıtlarda geçen en eski başlıklardan biri “kalpak”tır. Türk dünyasının vazgeçilmez baş giysisi kalpak da bu geniş coğrafyada birbirine yakın şekil ve adlarla anılır ve kullanılır. Kalpağın Türk dünyasının birçok yerinde şekil, kumaş ya da deri çeşidini değiştirerek kullanıldığı bilinmektedir. Kalpak Kırgız, Kazak, Çuvaş, Özbek, Kara Kalpak, Tatar, Uygur, Nogay gibi birçok Türk boyunda şekilleri farklı olsa kullanılmış ve kullanılmaktadır. Kalpak, Türk dünyasındaki ortak erkek baş giysisi olmasına karşın günümüzde özellikle de ak kalpak takma geleneği, Kırgız halkı ile özdeşleşmiştir.

Manas destanında Kırgızlar, “Alatoo’nun zirveleri gibi tepeli ak kalpak giyen halk” olarak tanımlanmıştır. Kırgız halkının vazgeçilmez unsurlarından ak kalpak, 100’e yakın çeşidiyle Kırgızların milli ve geleneksel kıyafetleri arasında sağlam bir yere sahiptir. Ak kalpak beyaz keçeden, tepesi yükseltilerek yapılıp günümüzde de kullanılan Kırgız milli erkek kıyafetlerinden biridir. Yaşamın her dönemine uygun bir kalpak türü vardır. Tilik kalpak, tuyuk kalpak, saima kalpak, bakai kalpak gibi türleri olan ak kalpak, Kırgız insanını yediden yetmişe temsil eden bir başlık hâline gelmiştir. Düğün, cenaze, bayram gibi günlerde ak kalpak takmak, olmazsa olmaz bir âdettir. Bir Kırgız, kalpağını asla başkasıyla paylaşmaz. Bir Kırgız için kalpak namustur. Bir diğer deyişle her Kırgız’ın kendisine ait bir kalpağı olmalıdır.

2011 yılında Kırgızistan’ın geleneksel değerlerinden ak kalpak için bir kutlama günü teklif edilmiştir. Film yönetmeni Rysbek Jabirov’un önerisi üzerine 2016 yılında toplanan Kırgızistan Yüksek Kurulu (Cogorku Keneş) özel bir kararla 5 Mart’ı “Ak Kalpak ve Milli Değerler Günü” olarak ilan etmiştir. 5 Mart 2016 yılından beri kutlanan Ak Kalpak Günü’nün bu yıl dokuzuncusu kutlanmaktadır. 12 Aralık 2019’da Kolombiya’nın başkenti Bogota’da toplanan UNESCO Somut Olmayan Kültürel Miras Komitesi, XIV. Uluslararası Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması toplantısında “Kırgız halkının ak kalpak yapma ve takma sanatı”nı dünya somut olmayan kültürel miras listesine dâhil etmiştir. Kırgızistan’ımızın dört bir yanındaki Kırgızların yanı sıra Kırgızistan dışındaki Kırgızlar tarafından da kutlanan bu resmî günde ak kalpak takan herkes yürüyüşler yapıp çeşitli etkinlikler düzenlemektedir. Manas Üniversitesi Ailesi, Ak Kalpak Günü’nü büyük bir coşkuyla kutlamakta, tarihine ve geleneğine sahip çıkmaktadır.

Günümüzde Oş Pazarı’ndan Ortasay Pazarı’na Kırgızistan’ın hangi çarşısında gezilecek olursa olsun göz alıcı kalpak çeşitlerine rastlamak mümkündür. Bugün Kırgızistan’a gelenlerin en çok rağbet ettikleri hediyelik eşya da ak kalpaktır. Kırgızistan’da geçirdiği güzel günleri bir yâdigârla taçlandırmak ve dönüşünü bekleyenlere Kırgızistan’dan güzel bir hediye götürmek isteyenler için ak kalpak ilk seçimdir. Bu da herkes tarafından kabul gören ak kalpağın sonsuza dek unutulmayacağının önemli bir göstergesidir.

Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi olarak genelde Türk dünyasının özelde Kırgızistan’ımızın milli değerlerini gençlerimize tanıtıp unutturmamak gayreti içindeyiz. Tarihin akış istikametinde ileriye doğru yürürken ve dünyaya açılırken kendi köklerimiz üzerinde yükseleceğiz. Bize bırakılan emanetlerimizi, milli değerlerimizi daima koruyup sahip çıkacağız. Çünkü, bütün zorlukları ruhundaki ateşle yenen atalarımız bize sadece bir ülke, bir devlet, bir yurt bırakmadılar, aynı zamanda hayatımıza anlam kazandıran ince bir medeniyet dili, özgürlük, adalet, merhamet gibi erdemleri, bizi biz yapan, övünebileceğimiz şerefli, eşsiz bir tarih ve daima unutmamamız ve unutturmamız gereken köklü bir kültürel miras, milli değerler bıraktılar.  

Bu vesileyle Kırgızistan’ımızın “5 Mart Milli Ak Kalpak Günü”nü kutluyor, ak kalpak gibi nice ölümsüz milli değere sahip Türk dünyasının sonsuza dek böyle günler etrafında birleşmesini temenni ediyorum.

                                                                                   Prof. Dr. Alpaslan CEYLAN  

                                                                       Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Rektörü