Page 15 - Gazete Manas
P. 15
muz'13 SPOR 15
10 жыл мурда өлкөдө 3 гана коё беришет. Ителги, ылаачын түрүнөн алып, анын ордуна Равшан Абдуллаев, тайгандарды да ошол эле ка- болсо Казакстанда, Түркмөнс-
чыныгы бүркүтчү болгон тапташ бир аз убакытты талап корейлердин, кытайлардын өздүк архив рышкырга агытышат кимди- танда, Монголияда, кытайлык
кылат, бирок бир тапка кирип улуттук спортунун түрлөрүн ки карышкыр менен талашса кыргыздарда, Венгрияда (кып-
Мындан улам Ысык-Көл алса, адамдан качпай үйүр алып киргизишкен. Ушул себеп- Фестивалга катышуу өзүнчө ошол утат. Кээ бир тайгандар чактарда), бардык араб өлкө-
областынын Тоң районуна ка- калат. Ителги, ылаачын таптап тен улам мүнүшкөрлүк менен бир машакат жытынан эле качышат. лөрүндө, Иранда, Батыштын
раштуу Туура-Суу кыштагына ууга чыккандар Кыргызстанда алектенгендер дээрлик жокко бардык өлкөлөрүндө мамлекет
жакын кашарда жашаган жана аз кездешет. Кыргызстан ба- чыккан. Бирок, 2005-жылдан Салбуурун фестивалынын “Мүнүшкөрлүк” тарабынан абдан колдоо көрсө-
15 жашынан баштап бүркүт ме- далдуу-таштуу болгондуктан баштап Тоң районундагы коом- сынактык эрежелерине жана Кыргызстанда унутта калган түлүп келет. Кыргызстанда жана
нен кыргыз тайганын таптаган ителги салганга ылайыксыз деп дук уюмдар “Жолчоро”, “Ади- оюндун жүрүшүнө көңүл бур- коңшу Өзбекстанда унутулуп
Айтбек Сулайманбеков менен эсептелинет. Азыркы учурда ката” жана “Айкөл” үрөөнчү- сак, ал бир нече этаптардан Дүйнөлүк тарыхчы-окмуш- калган.
маектештик. Бул өнөр ага ба- ителги салгандар бар, бирок лүк-өндүрүштүк кооперативи турат. Мисалы, “бүркүт-куш са- туулардын баары “мүнүшкөр-
баларынан калып, өзү төртүнчү алар өтө аз кездешет. биргелешип, республикалык луу” сынагы эки турдан турат: лүк” өнөр Орто Азияда 4000 Баса белгилей кетсек,
мууну болуп эсептелет экен. денгээлде “Салбуурун” фести- 1-тур. “Тышкы сынак” деп ата- жыл мурун пайда болуп, анан 2010-жылдын ноябрь айында
Анын айтымында 2005-жылдан Тайганды таптоодо анын валын уюштурушуп, кайрадан лып, мүнүшкөрдүн алгыр кушту башка дүйнө элдерине тараган- Бүткүл Дүйнөлүк ЮНЕСКО
баштап коомдук ишмер Алмаз ата-теги маанилүү мүнүшкөрлүк өнөрдү даңаза- кандай баккандыгы (түлөткөнү, дыктарын баса белгилешет. Ал уюмунун конгрессинде мүнүш-
Акунов “Салбуурун” федера- лап, гезит, журнал, сыналгы канат-куйругунун бүтүндү- эми жаа атуу жана аны жасоо көрлүк өнөрү “Адамзатынын
циясын жетектеп, демилгени “Тайган таптоо” эң эле оңой аркылуу элге маалымат тара- гү), кийген кийими, мээлейи, боюнча, Энесай кыргыздары эң байыркы көөнөрбөс улуу
колго алган. Ошондон бери эл- жумуш. Тайганды күчүк кезин- тып, унутта калып бара жаткан куштун узун-кыска боосунун өз мезгилинде дүйнөгө атагы мурасы” деп таанылып каттал-
дер мүнүшкөрлүккө кызыгып, де жакшы багып 7-8 айга жет- өнөрдү жандандыруу иштерин улуттук үлгүдө жасалышына чыккандыгын ар кандай тары- ган. Улуу мурас болуп каттал-
учурда катуу жанданууда. 10 кенде чоң кадик болуп калган колго алышкан. Ушул демил- баа берилет. Андан соң алгыр хый материалдар тастыктайт. ганына Сауд Арабиясы, Катар,
жыл мурда республика боюн- тайгандарга кошуп көбүрөөк ге элдин колдоосуна алынып кушту үндөп чакыруусу, чырга- “Жаа атууну” бүгүнкү күнү ал- Бириккен Араб Эмираттыгы,
ча 3 гана чыныгы бүркүтчү ууга алып чыкса, бат эле үйрө- бүгүнкү күнү Кыргызстанда га, далбага иштешине калыстар тайлыктар, хакастар, якуттар, Иордания, Сирия, Белгия, Че-
болсо, (анын бирөөсү Айтбек нүп кетет. Тайгандын канында “Салбуурун” фестивалы аркы- тарабынан упайлар берилет. монголдор, буряттар, түрктөр хия, Испания, Монголия, Улуу
мырза) бүгүнкү күндө алардын аңчылык өнөр бар. Ал 2 жашка луу мүнүшкөрлүк өнөр кайра- 2-тур. “Ички сынак” мүнүшкөр- (Түркия), корейлер, венгрлер Британия жана Франция өлкө-
саны 10дон ашкан. Жыл сайын чыкканда толук күчкө келип 8-9 дан жандана баштады. Аталган дүн жапайы жандыкка иштеши унутушпай элдик майрамдарда лөрүнүн “Мүнүшкөрлүк” уюму
бүркүттү карышкырга салуу жашка чейин ууга жарамдуу бо- уюмдун жеке демилгеси менен бааланып упайлар берилет. Эки дайыма колдонуп жүрүшөт. Ал чоң кызмат өтөшкөн.
боюнча, тайган жарыштыруу лот. Тайган 1 жашка чыкканда мүнүшкөрлүк өнөрдү пропаган- сынактан өткөн мүнүшкөрлөр- эми куш салуу, тайган агытуу
жана башка түрлөрү боюнча 1 кар басты деп атап, андан соң да кылган “Салбуурун”, “Кыр- гө топтогон упайларына жа-
алдыңкы орундарды ээлеп ке- 2…12-15 карга чейин жашайт. гыз тайганы” деген даректүү раша байгелүү 1-2-3 орундар “Салбуурунчу” деп куш кондуруп, тайган
лет. Бүркүтүнүн аты Сарэжи. Эгерде тайгандын ата-теги жак- фильмдер тартылып, кинофес- ыйгарылат. ээрчитип, жаа тартып, аң уулаганды
2013-жылы май айында Чол- шы болбосо, андан тукум алып тивалдарга катышып, номина- айтат. Ал эми айдакчы болуп топко
пон-Атада өткөн бүркүттөрдү кереги жок. Илгертеден тай- цияларга ээ болушкан. Ал эми оюндун жүрүшүндө кошулгандарды “Карасанчы” деп аташкан,
карышкырга салуу боюнча сы- гандын чоңунан-кичине келбе- майда куштарды өзүнчө жа- бирок салбуурун бүткөндөн кийин
нагында Сарэжи дагы бир ирет тинен эмес, анын жүрөктүүлү- Мындан тышкары, Ысык- рыштырышат: коёнду (же кө- карасанчылар салбуурунчулардай эле
чемпион болду. гүнөн деп айтышат. Көл областынын Тоң районуна гүчкөндү) коё берет да кушту укукта болушуп, шыралга олжо бардык
Салбуурун жандангансыйт... караштуу Бөкөнбаев айылында учурат. Мүнүшкөрлөр кезек-ке- катышуучуларга бирдей бөлүнгөн.
Каарманыбыз Айтбек мыр- мүнүшкөрлөрдүн музейи ую- зеги менен куштарын салышат, Аңчылык өнөр кыргыз элинде мал
за бүркүт таптап, тайган агы- Эске салсак, Кыргызстан- шулган. Бул музейге мүнүш- кимдин кушу тез алса, ошол чарбачылыктан кийинки орунда туруп
тып эле тим койбостон анын дын спорт министрлиги 1997- көрлөргө жана кыргыз салтына утат. Бүркүттөр үчүн атайын жан багыш үчүн дагы кесип кылынган.
тарыхын да толук изилдеп окуп жылы мүнүшкөрлүк өнөрдү тиешелүү экспонаттар жана ма- карышкыр кармап келишет.
чыккан. Учурда тарыхта жазыл- улуттук спорт оюндарынын териалдар коюлган. Карышкырды байлап коюп,
ган жана уламаларда айтыл- бүркүттөрдү да кезеги менен
ган салбуурундун эрежелери коё беришет. Кимдин бүркүтү
боюнча салбуурун өнөрүн ар- алса ошонуку утат, көбүнчөсү
калап келет. Анын айтымында жолой албайт. Ошондой эле,
Кыргызстанда бүркүттү гана
эмес, куш, ителги жана ылаа-
чын таптагандар да бар.
Жапайы бүркүт
карышкырды чанда алат
Бүркүттү көбүнчө балапан
кезинен уядан алып багышат,
балапан бүркүт колго аябай
үйүр болуп, үйрөтүүгө оңой
болот. Балапан кезинен баккан
бүркүттү жакшы тарбияласа,
ошол бүркүт карышкыр алат.
Жапайы бүркүт өз алдынча
тамак таап жеп, көзү жеткенин
алат. Алардын ичинен карыш-
кыр алганы чанда гана чыгат,
бирок алар жакшы учушат.
Бүркүттү 1 жашка жеткизбей
эле 8-9 айында аң уулоого чыга-
ра башташат. Жаратылыш шар-
тында бүркүттөр 6-7 айында өз
жанын бакканга жарап калат,
бирок ата-энеси 1 жашка чейин
көзөмөлдөн чыгарышпайт.
Аз күн ичинде тапка
кирген куштар
Ал эми “Карчыга” кушту
таптоо боюнча Орто Азияда
Ысык-Көл району биринчи
орунда турат Бул жерде бардык
мүнүшкөрлөр кушту 7-8 күн-
дүн ичинде тапка киргизишет.
“Карчыга” кушту кекиликке,
коёнго же чилге салышат. Адат-
та кушчулар кушту сентябрь,
октябрь айларында тор жайып
кармашып, февралга чейин са-
лышат, андан соң кайрадан кар-
маган куштарын эркиндикке
10 жыл мурда өлкөдө 3 гана коё беришет. Ителги, ылаачын түрүнөн алып, анын ордуна Равшан Абдуллаев, тайгандарды да ошол эле ка- болсо Казакстанда, Түркмөнс-
чыныгы бүркүтчү болгон тапташ бир аз убакытты талап корейлердин, кытайлардын өздүк архив рышкырга агытышат кимди- танда, Монголияда, кытайлык
кылат, бирок бир тапка кирип улуттук спортунун түрлөрүн ки карышкыр менен талашса кыргыздарда, Венгрияда (кып-
Мындан улам Ысык-Көл алса, адамдан качпай үйүр алып киргизишкен. Ушул себеп- Фестивалга катышуу өзүнчө ошол утат. Кээ бир тайгандар чактарда), бардык араб өлкө-
областынын Тоң районуна ка- калат. Ителги, ылаачын таптап тен улам мүнүшкөрлүк менен бир машакат жытынан эле качышат. лөрүндө, Иранда, Батыштын
раштуу Туура-Суу кыштагына ууга чыккандар Кыргызстанда алектенгендер дээрлик жокко бардык өлкөлөрүндө мамлекет
жакын кашарда жашаган жана аз кездешет. Кыргызстан ба- чыккан. Бирок, 2005-жылдан Салбуурун фестивалынын “Мүнүшкөрлүк” тарабынан абдан колдоо көрсө-
15 жашынан баштап бүркүт ме- далдуу-таштуу болгондуктан баштап Тоң районундагы коом- сынактык эрежелерине жана Кыргызстанда унутта калган түлүп келет. Кыргызстанда жана
нен кыргыз тайганын таптаган ителги салганга ылайыксыз деп дук уюмдар “Жолчоро”, “Ади- оюндун жүрүшүнө көңүл бур- коңшу Өзбекстанда унутулуп
Айтбек Сулайманбеков менен эсептелинет. Азыркы учурда ката” жана “Айкөл” үрөөнчү- сак, ал бир нече этаптардан Дүйнөлүк тарыхчы-окмуш- калган.
маектештик. Бул өнөр ага ба- ителги салгандар бар, бирок лүк-өндүрүштүк кооперативи турат. Мисалы, “бүркүт-куш са- туулардын баары “мүнүшкөр-
баларынан калып, өзү төртүнчү алар өтө аз кездешет. биргелешип, республикалык луу” сынагы эки турдан турат: лүк” өнөр Орто Азияда 4000 Баса белгилей кетсек,
мууну болуп эсептелет экен. денгээлде “Салбуурун” фести- 1-тур. “Тышкы сынак” деп ата- жыл мурун пайда болуп, анан 2010-жылдын ноябрь айында
Анын айтымында 2005-жылдан Тайганды таптоодо анын валын уюштурушуп, кайрадан лып, мүнүшкөрдүн алгыр кушту башка дүйнө элдерине тараган- Бүткүл Дүйнөлүк ЮНЕСКО
баштап коомдук ишмер Алмаз ата-теги маанилүү мүнүшкөрлүк өнөрдү даңаза- кандай баккандыгы (түлөткөнү, дыктарын баса белгилешет. Ал уюмунун конгрессинде мүнүш-
Акунов “Салбуурун” федера- лап, гезит, журнал, сыналгы канат-куйругунун бүтүндү- эми жаа атуу жана аны жасоо көрлүк өнөрү “Адамзатынын
циясын жетектеп, демилгени “Тайган таптоо” эң эле оңой аркылуу элге маалымат тара- гү), кийген кийими, мээлейи, боюнча, Энесай кыргыздары эң байыркы көөнөрбөс улуу
колго алган. Ошондон бери эл- жумуш. Тайганды күчүк кезин- тып, унутта калып бара жаткан куштун узун-кыска боосунун өз мезгилинде дүйнөгө атагы мурасы” деп таанылып каттал-
дер мүнүшкөрлүккө кызыгып, де жакшы багып 7-8 айга жет- өнөрдү жандандыруу иштерин улуттук үлгүдө жасалышына чыккандыгын ар кандай тары- ган. Улуу мурас болуп каттал-
учурда катуу жанданууда. 10 кенде чоң кадик болуп калган колго алышкан. Ушул демил- баа берилет. Андан соң алгыр хый материалдар тастыктайт. ганына Сауд Арабиясы, Катар,
жыл мурда республика боюн- тайгандарга кошуп көбүрөөк ге элдин колдоосуна алынып кушту үндөп чакыруусу, чырга- “Жаа атууну” бүгүнкү күнү ал- Бириккен Араб Эмираттыгы,
ча 3 гана чыныгы бүркүтчү ууга алып чыкса, бат эле үйрө- бүгүнкү күнү Кыргызстанда га, далбага иштешине калыстар тайлыктар, хакастар, якуттар, Иордания, Сирия, Белгия, Че-
болсо, (анын бирөөсү Айтбек нүп кетет. Тайгандын канында “Салбуурун” фестивалы аркы- тарабынан упайлар берилет. монголдор, буряттар, түрктөр хия, Испания, Монголия, Улуу
мырза) бүгүнкү күндө алардын аңчылык өнөр бар. Ал 2 жашка луу мүнүшкөрлүк өнөр кайра- 2-тур. “Ички сынак” мүнүшкөр- (Түркия), корейлер, венгрлер Британия жана Франция өлкө-
саны 10дон ашкан. Жыл сайын чыкканда толук күчкө келип 8-9 дан жандана баштады. Аталган дүн жапайы жандыкка иштеши унутушпай элдик майрамдарда лөрүнүн “Мүнүшкөрлүк” уюму
бүркүттү карышкырга салуу жашка чейин ууга жарамдуу бо- уюмдун жеке демилгеси менен бааланып упайлар берилет. Эки дайыма колдонуп жүрүшөт. Ал чоң кызмат өтөшкөн.
боюнча, тайган жарыштыруу лот. Тайган 1 жашка чыкканда мүнүшкөрлүк өнөрдү пропаган- сынактан өткөн мүнүшкөрлөр- эми куш салуу, тайган агытуу
жана башка түрлөрү боюнча 1 кар басты деп атап, андан соң да кылган “Салбуурун”, “Кыр- гө топтогон упайларына жа-
алдыңкы орундарды ээлеп ке- 2…12-15 карга чейин жашайт. гыз тайганы” деген даректүү раша байгелүү 1-2-3 орундар “Салбуурунчу” деп куш кондуруп, тайган
лет. Бүркүтүнүн аты Сарэжи. Эгерде тайгандын ата-теги жак- фильмдер тартылып, кинофес- ыйгарылат. ээрчитип, жаа тартып, аң уулаганды
2013-жылы май айында Чол- шы болбосо, андан тукум алып тивалдарга катышып, номина- айтат. Ал эми айдакчы болуп топко
пон-Атада өткөн бүркүттөрдү кереги жок. Илгертеден тай- цияларга ээ болушкан. Ал эми оюндун жүрүшүндө кошулгандарды “Карасанчы” деп аташкан,
карышкырга салуу боюнча сы- гандын чоңунан-кичине келбе- майда куштарды өзүнчө жа- бирок салбуурун бүткөндөн кийин
нагында Сарэжи дагы бир ирет тинен эмес, анын жүрөктүүлү- Мындан тышкары, Ысык- рыштырышат: коёнду (же кө- карасанчылар салбуурунчулардай эле
чемпион болду. гүнөн деп айтышат. Көл областынын Тоң районуна гүчкөндү) коё берет да кушту укукта болушуп, шыралга олжо бардык
Салбуурун жандангансыйт... караштуу Бөкөнбаев айылында учурат. Мүнүшкөрлөр кезек-ке- катышуучуларга бирдей бөлүнгөн.
Каарманыбыз Айтбек мыр- мүнүшкөрлөрдүн музейи ую- зеги менен куштарын салышат, Аңчылык өнөр кыргыз элинде мал
за бүркүт таптап, тайган агы- Эске салсак, Кыргызстан- шулган. Бул музейге мүнүш- кимдин кушу тез алса, ошол чарбачылыктан кийинки орунда туруп
тып эле тим койбостон анын дын спорт министрлиги 1997- көрлөргө жана кыргыз салтына утат. Бүркүттөр үчүн атайын жан багыш үчүн дагы кесип кылынган.
тарыхын да толук изилдеп окуп жылы мүнүшкөрлүк өнөрдү тиешелүү экспонаттар жана ма- карышкыр кармап келишет.
чыккан. Учурда тарыхта жазыл- улуттук спорт оюндарынын териалдар коюлган. Карышкырды байлап коюп,
ган жана уламаларда айтыл- бүркүттөрдү да кезеги менен
ган салбуурундун эрежелери коё беришет. Кимдин бүркүтү
боюнча салбуурун өнөрүн ар- алса ошонуку утат, көбүнчөсү
калап келет. Анын айтымында жолой албайт. Ошондой эле,
Кыргызстанда бүркүттү гана
эмес, куш, ителги жана ылаа-
чын таптагандар да бар.
Жапайы бүркүт
карышкырды чанда алат
Бүркүттү көбүнчө балапан
кезинен уядан алып багышат,
балапан бүркүт колго аябай
үйүр болуп, үйрөтүүгө оңой
болот. Балапан кезинен баккан
бүркүттү жакшы тарбияласа,
ошол бүркүт карышкыр алат.
Жапайы бүркүт өз алдынча
тамак таап жеп, көзү жеткенин
алат. Алардын ичинен карыш-
кыр алганы чанда гана чыгат,
бирок алар жакшы учушат.
Бүркүттү 1 жашка жеткизбей
эле 8-9 айында аң уулоого чыга-
ра башташат. Жаратылыш шар-
тында бүркүттөр 6-7 айында өз
жанын бакканга жарап калат,
бирок ата-энеси 1 жашка чейин
көзөмөлдөн чыгарышпайт.
Аз күн ичинде тапка
кирген куштар
Ал эми “Карчыга” кушту
таптоо боюнча Орто Азияда
Ысык-Көл району биринчи
орунда турат Бул жерде бардык
мүнүшкөрлөр кушту 7-8 күн-
дүн ичинде тапка киргизишет.
“Карчыга” кушту кекиликке,
коёнго же чилге салышат. Адат-
та кушчулар кушту сентябрь,
октябрь айларында тор жайып
кармашып, февралга чейин са-
лышат, андан соң кайрадан кар-
маган куштарын эркиндикке
