Page 8 - Gazete Manas
P. 8
ÖPORTAJ temmuz'13
Дүйшөнбек Байдөбөтов:
Айтматовдун
чыгармасы мага
турмуштук сабак болду
Сүйүктүү тасмаларыбыздагы башкы каармандардын образдарын жараткан артисттер
бизге тасмадагы элеси, мүнөзү жана жүрүм-туруму менен эсте калат эмеспи. Улуу жазуучу
Ч.Айтматовдун “Делбирим” чыгармасынын негизинде тартылган “Мен Тянь-Шань” аттуу
тасма учурунда чоң популярдуулукка жетишип, элдин сүймөнчүлүгүнө айланган. Түрк эли
да ‘Делбиримди” өздөрүнүн вариантында (түркчө аталышы ‘Sevli boylum al yazmalım’)
экрандаштырышкан. Бүгүнкү макалабызда дал ошол тасмада Ильяздын образын жараткан
актер, учурда Кыргыз Республикасынын эл артисти Дүйшөнбек Байдөбөтов менен маек курдук.
Айдай Амангелди Кызы
Сезим Токтобек Кызы
-Бала чагыңыз тууралуу луна мени, ал эми Аселдин ролуна 8-классты дардан аман-эсен чыксын! Кокусунан жыгылып,
азыноолак кеп салсаңыз? жаңы бүткөн секелек кыз Динара Чочунбаеваны турмушунан мүдүрүлүп калбасын деген максат-
бекитишти. Ошондо мен 23 жашта элем. Чы- та жазган турбайбы. Аткарган ролумдан кийин
Ар кимдин тагдыры ар кандай болот экен. ныгы жашоодо да Ильязга окшош болгондугум бүтүндөй жашоом үчүн чоң сабак алдым десем
Менин балалыгым катаал мезгилге туш келди. үчүн мени тандашса керек деп ойлойм. Бул роль болот.
Жети жашымда атамдан, он жашымда апамдан менин кинодогу тушоо кесүүм болду.
айрылып, эрте жетим калдым. Өзүм үйдүн эң - Окурман катары чыгармада
кенжесимин. 1949-жылы жарык дүйнөгө келгем, - Ильяздын образын жаратууда кайсы каарманга
ошондо атам 73, апам 49 жашта экен. Улуу же- кыйынчылыктар жаралдыбы?
ңемдин (Татый апа дечүмүн) колунда чоңойдум. өзгөчө баа бересиз?
Ошол мезгилде согуштун залакасы, жашоонун Ильяздын образы ар бир кыргыз жигити-
оордугу ар бир үй бүлөгө өз таасирин тийгизбей нин мүнөзүнө төп келет деп эсептейм. Жаш кез- Айтматов Аселдин образын мыкты түзгөн
койгон жок. Бир жылда болгону бир жолу гана де адам намыскөй жана чапчаң болот. Меники деп эсептейм. Бир учурун айтайын. Ильяз Бек-
кийим кийчүбүз. Бир окуяны айтып берейин. гана туура деп, өрттөй күйүп турат. Кинодогу темирдикинен Аселге: “Жүрчү, Асел, балабызды
7-классымда мага Татый апам эки тоок берип: жараткан образым мага өтө окшош десем болот. ал да, кетели. Баары мурункудай болот”,- деп
“Ушуну сатып, тапичке алып ал”,- деди. Айылда Көрсө, мен Ильяздын ролун жаратам деп өзгөчө айтканы бар. Ошондо Асел акырын гана башын
чокой, гөлөш кийип чоңойгондуктан, тапичке деле аракет кылбаптырмын, мен ошол убактагы чайкап, макул эмес экенин билдирет. Эгер Айт-
эмне экенин билчү да эмеспиз. Анан базардан өзүмдү эле ойноптурмун. матовдун каарманы начар, ажаан аял болгондо:
биринчи жолу тар тапичке алып, жолдо катар “Акмак, эми түштөн кийин ушинтип айтканга
кийбей жылаңайлак үйгө чейин көтөрүп келге- - Сиздин оюңузча, Айтматов кантип дитиң барат? Сен мени таштап кетке-
ним эсимде. эмнеси менен гениалдуу? ниңди унуттуңбу? Баламды, мени таштап, баш-
ка аялга кетип калдың эле го”,- демек да. Дал
- Артист болуу бала Мен Чыңгыз атабыздын гениалдуулугуна ушул эпизоддо жазуучу Аселдин адамдык жана
чагыңыздагы кыялыңыз өтө таң берем. Турмушту турмуштай кылып аялдык сапатынын бийиктигин таамай көрсөтө
даана көрсөтүп бере алган улуу жазуучу. Бай- алган деп эсептейм.
болсо керек? касак, бул адамдын чыгармаларынан падыша-
ларды, аша чапкан байларды дээрлик кезиктире - Маегиңиз үчүн рахмат!
Окуучулук кезимде эле театрды абдан жак- албайбыз. Каармандардын бардыгы жөнөкөй Ишиңизге ийгилик!
шы көрчүмүн. Мектепте окуп жүргөндө кыр- колхозчу, катардагы ишкер, Ильязга окшогон
гыз драмтеатрынын артисттери жолугушууга шопур, чабан – бардыгы эл арасынан чыккан Айта кетсек, интервью учурунда Байдөбө-
келишти. Д.Күйүкова, Б.Кыдыкеева, Ж.Сей- адамдар. Мына ошол жөнөкөй адамдардын об- тов өтө кызыктуу жана сүйүнүчтүү кабары ме-
дакматова, Б.Шалтаев, И.Рыскулов сыяктуу раздарынан намыскөйлүктүн, баатырдыктын, нен бөлүшө кетти. Көрсө, жакында “Делбирим”
легендарлуу артисттер жолугушууга келишип, эр жүрөктүүлүктүн, кыскасы адамдык сапаттын тасмасынын уландысы тартылат экен. Сценари-
Шекспирдин “Азоого чалма” деген пьесасын бийиктигин алып чыккан. йи да даяр болуп калыптыр. Байдөбөтовдун ай-
коюп кетишкен. Ошондо пьесаны көрүп оту- тымында, Ильяздын тагдыры бүгүнкү күндөгү
руп, актерлук кесип ушунчалык түйшүктүү, би- - Ильяздын тагдырына кандай көз караш менен улантылып тартылат. “Ильяз-
рок ошого карабай кандай сонун жана ардактуу баа бересиз? дын ролун өзүм ойнойм. Мурдагы эле актерлор-
деп аябай таң бергем. ду издештирип тартууга аракет жасайбыз”,- деп
Мен аны аяйм. Ильяз өзүнүн жаңылыштык маек курду. Бул жаңылыкты укканыбызда Айт-
- Ильяздын ролуна кандайча кетирип жатканын сезген жок. Ал өз жолунан матовдун тирүү элеси көз алдыбызга тартыла
тартылып калдыныз эле? адашып калды. Аселдин: “Бар, катаңды оңдо, түштү. Ким билет, балким, Айтматов тирүү бол-
али кеч эмес”,- дегенин укпай, куру намыска ал- гондо “Делбиримдин” уландысы жазылат беле?
Кыялымды орундатуу максатым менен дырып, барбай койду (айтып берип жатып, об- Бул бардыгыбыз үчүн чоң арман болуп кала
Москвадагы театралдык окуу жайга тапшыр- разга кирип кеттиби, айтор көзү жашылданып, берет. Бирок уландысын Айтматов өзү жазбаса
дым. Акыркы курста окуп жүргөн кезимде Мос- ыйлап да алды). Чыныгы жашоодо, балким, мен да буга кайдыгер эмес адамдардын ишти колго
фильм тарабынан “Мен Тянь-Шань” деген эки да Ильяздын тагдырын кайталамакмын. Көрсө, алып, “Делбиримге” экинчи жашоо тартуула-
сериялуу кино тартылмай болду. Кастингге ар Айтматов жазган чыгармаларын бизге сабак ганга аракет кылып жатышкандарынын өзү эле
кайсы жерлерден актерлук билими бар мен мен болсун, жаштар жолунан адашпасын! Турмушта сыймыкка арзый турган нерсе. Биз аларга ийги-
деген жаштар келип жатышты. Тагдыр буйруп, адаштырган тумандар көп болот, ошол туман- лик гана каалайбыз!
көптөгөн актерлордун арасынан Ильяздын ро-
Дүйшөнбек Байдөбөтов:
Айтматовдун
чыгармасы мага
турмуштук сабак болду
Сүйүктүү тасмаларыбыздагы башкы каармандардын образдарын жараткан артисттер
бизге тасмадагы элеси, мүнөзү жана жүрүм-туруму менен эсте калат эмеспи. Улуу жазуучу
Ч.Айтматовдун “Делбирим” чыгармасынын негизинде тартылган “Мен Тянь-Шань” аттуу
тасма учурунда чоң популярдуулукка жетишип, элдин сүймөнчүлүгүнө айланган. Түрк эли
да ‘Делбиримди” өздөрүнүн вариантында (түркчө аталышы ‘Sevli boylum al yazmalım’)
экрандаштырышкан. Бүгүнкү макалабызда дал ошол тасмада Ильяздын образын жараткан
актер, учурда Кыргыз Республикасынын эл артисти Дүйшөнбек Байдөбөтов менен маек курдук.
Айдай Амангелди Кызы
Сезим Токтобек Кызы
-Бала чагыңыз тууралуу луна мени, ал эми Аселдин ролуна 8-классты дардан аман-эсен чыксын! Кокусунан жыгылып,
азыноолак кеп салсаңыз? жаңы бүткөн секелек кыз Динара Чочунбаеваны турмушунан мүдүрүлүп калбасын деген максат-
бекитишти. Ошондо мен 23 жашта элем. Чы- та жазган турбайбы. Аткарган ролумдан кийин
Ар кимдин тагдыры ар кандай болот экен. ныгы жашоодо да Ильязга окшош болгондугум бүтүндөй жашоом үчүн чоң сабак алдым десем
Менин балалыгым катаал мезгилге туш келди. үчүн мени тандашса керек деп ойлойм. Бул роль болот.
Жети жашымда атамдан, он жашымда апамдан менин кинодогу тушоо кесүүм болду.
айрылып, эрте жетим калдым. Өзүм үйдүн эң - Окурман катары чыгармада
кенжесимин. 1949-жылы жарык дүйнөгө келгем, - Ильяздын образын жаратууда кайсы каарманга
ошондо атам 73, апам 49 жашта экен. Улуу же- кыйынчылыктар жаралдыбы?
ңемдин (Татый апа дечүмүн) колунда чоңойдум. өзгөчө баа бересиз?
Ошол мезгилде согуштун залакасы, жашоонун Ильяздын образы ар бир кыргыз жигити-
оордугу ар бир үй бүлөгө өз таасирин тийгизбей нин мүнөзүнө төп келет деп эсептейм. Жаш кез- Айтматов Аселдин образын мыкты түзгөн
койгон жок. Бир жылда болгону бир жолу гана де адам намыскөй жана чапчаң болот. Меники деп эсептейм. Бир учурун айтайын. Ильяз Бек-
кийим кийчүбүз. Бир окуяны айтып берейин. гана туура деп, өрттөй күйүп турат. Кинодогу темирдикинен Аселге: “Жүрчү, Асел, балабызды
7-классымда мага Татый апам эки тоок берип: жараткан образым мага өтө окшош десем болот. ал да, кетели. Баары мурункудай болот”,- деп
“Ушуну сатып, тапичке алып ал”,- деди. Айылда Көрсө, мен Ильяздын ролун жаратам деп өзгөчө айтканы бар. Ошондо Асел акырын гана башын
чокой, гөлөш кийип чоңойгондуктан, тапичке деле аракет кылбаптырмын, мен ошол убактагы чайкап, макул эмес экенин билдирет. Эгер Айт-
эмне экенин билчү да эмеспиз. Анан базардан өзүмдү эле ойноптурмун. матовдун каарманы начар, ажаан аял болгондо:
биринчи жолу тар тапичке алып, жолдо катар “Акмак, эми түштөн кийин ушинтип айтканга
кийбей жылаңайлак үйгө чейин көтөрүп келге- - Сиздин оюңузча, Айтматов кантип дитиң барат? Сен мени таштап кетке-
ним эсимде. эмнеси менен гениалдуу? ниңди унуттуңбу? Баламды, мени таштап, баш-
ка аялга кетип калдың эле го”,- демек да. Дал
- Артист болуу бала Мен Чыңгыз атабыздын гениалдуулугуна ушул эпизоддо жазуучу Аселдин адамдык жана
чагыңыздагы кыялыңыз өтө таң берем. Турмушту турмуштай кылып аялдык сапатынын бийиктигин таамай көрсөтө
даана көрсөтүп бере алган улуу жазуучу. Бай- алган деп эсептейм.
болсо керек? касак, бул адамдын чыгармаларынан падыша-
ларды, аша чапкан байларды дээрлик кезиктире - Маегиңиз үчүн рахмат!
Окуучулук кезимде эле театрды абдан жак- албайбыз. Каармандардын бардыгы жөнөкөй Ишиңизге ийгилик!
шы көрчүмүн. Мектепте окуп жүргөндө кыр- колхозчу, катардагы ишкер, Ильязга окшогон
гыз драмтеатрынын артисттери жолугушууга шопур, чабан – бардыгы эл арасынан чыккан Айта кетсек, интервью учурунда Байдөбө-
келишти. Д.Күйүкова, Б.Кыдыкеева, Ж.Сей- адамдар. Мына ошол жөнөкөй адамдардын об- тов өтө кызыктуу жана сүйүнүчтүү кабары ме-
дакматова, Б.Шалтаев, И.Рыскулов сыяктуу раздарынан намыскөйлүктүн, баатырдыктын, нен бөлүшө кетти. Көрсө, жакында “Делбирим”
легендарлуу артисттер жолугушууга келишип, эр жүрөктүүлүктүн, кыскасы адамдык сапаттын тасмасынын уландысы тартылат экен. Сценари-
Шекспирдин “Азоого чалма” деген пьесасын бийиктигин алып чыккан. йи да даяр болуп калыптыр. Байдөбөтовдун ай-
коюп кетишкен. Ошондо пьесаны көрүп оту- тымында, Ильяздын тагдыры бүгүнкү күндөгү
руп, актерлук кесип ушунчалык түйшүктүү, би- - Ильяздын тагдырына кандай көз караш менен улантылып тартылат. “Ильяз-
рок ошого карабай кандай сонун жана ардактуу баа бересиз? дын ролун өзүм ойнойм. Мурдагы эле актерлор-
деп аябай таң бергем. ду издештирип тартууга аракет жасайбыз”,- деп
Мен аны аяйм. Ильяз өзүнүн жаңылыштык маек курду. Бул жаңылыкты укканыбызда Айт-
- Ильяздын ролуна кандайча кетирип жатканын сезген жок. Ал өз жолунан матовдун тирүү элеси көз алдыбызга тартыла
тартылып калдыныз эле? адашып калды. Аселдин: “Бар, катаңды оңдо, түштү. Ким билет, балким, Айтматов тирүү бол-
али кеч эмес”,- дегенин укпай, куру намыска ал- гондо “Делбиримдин” уландысы жазылат беле?
Кыялымды орундатуу максатым менен дырып, барбай койду (айтып берип жатып, об- Бул бардыгыбыз үчүн чоң арман болуп кала
Москвадагы театралдык окуу жайга тапшыр- разга кирип кеттиби, айтор көзү жашылданып, берет. Бирок уландысын Айтматов өзү жазбаса
дым. Акыркы курста окуп жүргөн кезимде Мос- ыйлап да алды). Чыныгы жашоодо, балким, мен да буга кайдыгер эмес адамдардын ишти колго
фильм тарабынан “Мен Тянь-Шань” деген эки да Ильяздын тагдырын кайталамакмын. Көрсө, алып, “Делбиримге” экинчи жашоо тартуула-
сериялуу кино тартылмай болду. Кастингге ар Айтматов жазган чыгармаларын бизге сабак ганга аракет кылып жатышкандарынын өзү эле
кайсы жерлерден актерлук билими бар мен мен болсун, жаштар жолунан адашпасын! Турмушта сыймыкка арзый турган нерсе. Биз аларга ийги-
деген жаштар келип жатышты. Тагдыр буйруп, адаштырган тумандар көп болот, ошол туман- лик гана каалайбыз!
көптөгөн актерлордун арасынан Ильяздын ро-
