Page 10 - Gazete Manas
P. 10
ŞTIRMA-İNCELEME10
Касиеттүү күмүш баяны
Назик Алмасбек кызы, Байыркы замандан бери кыргызда зер жасалгалар башка
Гулнура Турдакунова улуттардан айырмаланып таза күмүштөн жасалган.
Ошондуктан көз жоосун алган оймо-чиймелүү ар бир
Күмүш жакшылыктын жана улуттук асем буюмда «кыргыз» деген белги көрүнүп
сулуулуктун белгиси тургандай сезилет.
Кыргызда асем жасалгалар дээрлик тиешелүү мааниси бар. Асемдер адамдын
көпчүлүгү күмүштөн жасалган. Күмүш ак коомдогу ордун, социалдык статусун
өңдүү болгондуктан жакшылыктын жана жана жаш кургын көрсөтүп турат. Ба-
сулуулуктун белгиси. Күмүш кооздуктар йыркы кыргыздарда жоокерлер согуштан
кыргыз айымдарынын жашоосунда өз- аман-эсен жана ийгиликтүү кайтуусу үчүн
гөчө орунду ээлейт. Булар шакек, биле- күмүштөн тумар кооздуктарды тагыныш-
рик, сөйкө, чолпу, чачпак жана башкалар. кан.
Кыргыздын кыз-келиндери күмүштөн
жасалган ууз тагынчактарды колдонуш- Күмүш менен айран уютулат
кан. Кыргыз аялы жасалгасыз жүргөн Кыргызда күмүш жасалгалар тумар тү-
эмес. Айымдардын курагы жана социал- рүндө колдонулган учурларды кездешти-
дык абалына жараша ууз жасалгаларды рүүгө да болот. Үч бурчтук сөйкөлөрдүн
тагынуу айырмачылыгы болгон. Мисалы, ортосуна курандын сүрөөлөрү түшү-
келиндер бир нече алкактуу жазы шакек рүлүп, “суук сөздөн жана жаман көздөн
салынышкан. Ал эми чарчы тамандарына сактайт” деп ишенишкен. Ошондой эле
акак же маржан таштарды чөгөрүшкөн. күмүш - шайтан-шабырдан калкалоочу
тумар катары да колдонулган. Күн менен
Бүгүнкү күндө да өлкөбүздө күмүш айдын ак түсүнүн металлга бүткөн көркү
жасалгалар өзүнүн арышын, баалулугун деген кош мааниси да бар. Кыргыз эли-
жоготпой келет. Мунун себебин билүүгө нин каада-салтында нукура тазалыктын
аракет кылдык. Сурамжылоодо 40 айым белгиси болуп, көз тийүүдөн сактайт деп
катышып, алардын 27си күмүш, ал эми колдонулган. Күмүш бактерицидиялык
13 айым алтын жасалга тагынаары бел- касиетине ээ. Сүткө күмүштү салып кой-
гилүү болду. “Эмне себептен күмүш?” со, сүт көпкө чейин бузулбайт. Ошондой
суроосун узатканыбызда, күмүштүн ден эле күмүш менен айран уютууга да болот
-соолукка пайдалуулугу, кыргыз улуттук Японияда күмүш абаны тазалоо үчүн кол-
орнаменттер көңүл чордонунда болуусу донулат. Б.з.ч 2500-жылдары Египетте
жана баасынын төмөндүгүн негизги се- аскерлериди күмүштүн жука катмарын
бептер катары айтышты. жарадар болгон жерге коюшуп, жаракат-
Чет өлкөлүктөрдүн кызыгын ты тез аранын ичинде айыктырышкан. Эл
аралык космостук станцияларда күмүш-
арттырып келет түү суу гана пайдаланылат. Перс ханы Кир
Азыркы учурда улуттук оюулар түшү- жүрүш учурунда күмүш идиште сакталган
рүлгөн асем жасалгаларга суроо-талап суусундукту гана ичкен.
күн санап өсүүдө. Алтын жана күмүштөн
аруу нускаларды жасаган уста – зергер Рак оорусунан сактайт
болуп саналат. Кыргызда «Эл кадырын Күмүштүн дарылык касиети бар экенди-
эл билет, зер кадырын зергер билет»- де- гин да унутпоо керек. Медицинада күмүш
мекчи колунан көөрү төгүлгөн зергерлер ден-соолукка зыян дарттарды өзүнө сиңи-
урмат-сыйга татыган. Алар от менен кү- рип алат деген негиз бар.Ата-бабаларыбыз
мүштү аралаштыра жууруган сыйкырчы рак ооруларынан сактануу үчүн толугу ме-
катары да көрүлгөн. Ар бир зергердин нен күмүштөн жасалган бой тумарларды
устаты жана шакирттери болот. Анткени тагынышкан. Күмүштү колдонуу менен
зергерчилик муундан муунга өткөн кол экинчи иммуналык система пайда болот.
өнөрчүлүк. Учурда асем буюмдар жаңыча Күмүш жана күмүштүн туздары менен
иштелип, заманбап талапка ылайыкташ- көп жыл иштеген адам –аргирия оорусу-
тырылып жасалууда. Зергерчилик менен на чалдыгышы мүмкүн. Бирок бул оору
алектенген Киркиев Руслан: “Даяр кү- инфекциялык оорулардан коргойт жана
мүш жасалгалар Таиланд, Индия жана аларды жугузбайт.
Турциядан алынып келет. Сапаты боюн-
ча Таиланддыкы жогорку орунда. Күмүш Кызыктуу маалыматтар:
бетиндеги улуттук колориттеги оймо 1. Күмүш адамдын денеси менен химиялык
-чиймелерди өзүбүз түшүрөбүз. Улуттук реакцияга кирбегендиктен медицина жана асем
жасалгалар мекендештерибиздин гана жасалгаларда колдонулат.
эмес чет өлкөлүктөрдүн да кызыгын арт- 2. Күмүш б.з.ч 4000 жыл мурун табылган.
тырып келет”- деди. 3. Чилиде күмүштүн эң чоң бөлүгү табылгын. Ал
Социалдык статустун белгиси 1420кг чыккан.
Күмүш жасалгаларды экиге бөлүп ка- 4. Алтындан кийинки эң ийилчээк металл.
роо мүмкүн: кооздук жасалгалар жана 5. Күмүш оңой эле башка элементтер менен кошулуп
күндөлүк керектелүүчү буюмдар. Зергер- (аралашып)кетет.
дик буюмдардын формасына айбанаттар- 6. Эң көп күмүш чыгарган мамлекет – Мексика.
дын, өсүмдүктөрдүн жана геометриялык 7. Күмүш металл гана эмес, адамдын организимине
фигуралардын мотивдери колдонулат. да маанилүү болуп эсептелген элемент.
Өлкөбүздө аймактарга жараша зергер 8. Аргентина шаары күмүштүн атынан коюлган.
буюмдарды жасалгалоо айырмачылы- 9. Бүгүнкү күнгө чейин 700 миң тонна күмүш металл
гын байкоого болот. Мисалы, Кыргыз- алынган.
стандын түндүгүндө күмүштү карартып
ocak'14 жасоо ыкмасы көбүрөөк пайдаланылат. Бакай Абдимиталипов
Ал эми түштүктө акак, маржан таштарды
чөгөрүп же ийип жасоо ыкмалары кеңи-
ри таралган. Ар бир жасалганын өзүнө
Касиеттүү күмүш баяны
Назик Алмасбек кызы, Байыркы замандан бери кыргызда зер жасалгалар башка
Гулнура Турдакунова улуттардан айырмаланып таза күмүштөн жасалган.
Ошондуктан көз жоосун алган оймо-чиймелүү ар бир
Күмүш жакшылыктын жана улуттук асем буюмда «кыргыз» деген белги көрүнүп
сулуулуктун белгиси тургандай сезилет.
Кыргызда асем жасалгалар дээрлик тиешелүү мааниси бар. Асемдер адамдын
көпчүлүгү күмүштөн жасалган. Күмүш ак коомдогу ордун, социалдык статусун
өңдүү болгондуктан жакшылыктын жана жана жаш кургын көрсөтүп турат. Ба-
сулуулуктун белгиси. Күмүш кооздуктар йыркы кыргыздарда жоокерлер согуштан
кыргыз айымдарынын жашоосунда өз- аман-эсен жана ийгиликтүү кайтуусу үчүн
гөчө орунду ээлейт. Булар шакек, биле- күмүштөн тумар кооздуктарды тагыныш-
рик, сөйкө, чолпу, чачпак жана башкалар. кан.
Кыргыздын кыз-келиндери күмүштөн
жасалган ууз тагынчактарды колдонуш- Күмүш менен айран уютулат
кан. Кыргыз аялы жасалгасыз жүргөн Кыргызда күмүш жасалгалар тумар тү-
эмес. Айымдардын курагы жана социал- рүндө колдонулган учурларды кездешти-
дык абалына жараша ууз жасалгаларды рүүгө да болот. Үч бурчтук сөйкөлөрдүн
тагынуу айырмачылыгы болгон. Мисалы, ортосуна курандын сүрөөлөрү түшү-
келиндер бир нече алкактуу жазы шакек рүлүп, “суук сөздөн жана жаман көздөн
салынышкан. Ал эми чарчы тамандарына сактайт” деп ишенишкен. Ошондой эле
акак же маржан таштарды чөгөрүшкөн. күмүш - шайтан-шабырдан калкалоочу
тумар катары да колдонулган. Күн менен
Бүгүнкү күндө да өлкөбүздө күмүш айдын ак түсүнүн металлга бүткөн көркү
жасалгалар өзүнүн арышын, баалулугун деген кош мааниси да бар. Кыргыз эли-
жоготпой келет. Мунун себебин билүүгө нин каада-салтында нукура тазалыктын
аракет кылдык. Сурамжылоодо 40 айым белгиси болуп, көз тийүүдөн сактайт деп
катышып, алардын 27си күмүш, ал эми колдонулган. Күмүш бактерицидиялык
13 айым алтын жасалга тагынаары бел- касиетине ээ. Сүткө күмүштү салып кой-
гилүү болду. “Эмне себептен күмүш?” со, сүт көпкө чейин бузулбайт. Ошондой
суроосун узатканыбызда, күмүштүн ден эле күмүш менен айран уютууга да болот
-соолукка пайдалуулугу, кыргыз улуттук Японияда күмүш абаны тазалоо үчүн кол-
орнаменттер көңүл чордонунда болуусу донулат. Б.з.ч 2500-жылдары Египетте
жана баасынын төмөндүгүн негизги се- аскерлериди күмүштүн жука катмарын
бептер катары айтышты. жарадар болгон жерге коюшуп, жаракат-
Чет өлкөлүктөрдүн кызыгын ты тез аранын ичинде айыктырышкан. Эл
аралык космостук станцияларда күмүш-
арттырып келет түү суу гана пайдаланылат. Перс ханы Кир
Азыркы учурда улуттук оюулар түшү- жүрүш учурунда күмүш идиште сакталган
рүлгөн асем жасалгаларга суроо-талап суусундукту гана ичкен.
күн санап өсүүдө. Алтын жана күмүштөн
аруу нускаларды жасаган уста – зергер Рак оорусунан сактайт
болуп саналат. Кыргызда «Эл кадырын Күмүштүн дарылык касиети бар экенди-
эл билет, зер кадырын зергер билет»- де- гин да унутпоо керек. Медицинада күмүш
мекчи колунан көөрү төгүлгөн зергерлер ден-соолукка зыян дарттарды өзүнө сиңи-
урмат-сыйга татыган. Алар от менен кү- рип алат деген негиз бар.Ата-бабаларыбыз
мүштү аралаштыра жууруган сыйкырчы рак ооруларынан сактануу үчүн толугу ме-
катары да көрүлгөн. Ар бир зергердин нен күмүштөн жасалган бой тумарларды
устаты жана шакирттери болот. Анткени тагынышкан. Күмүштү колдонуу менен
зергерчилик муундан муунга өткөн кол экинчи иммуналык система пайда болот.
өнөрчүлүк. Учурда асем буюмдар жаңыча Күмүш жана күмүштүн туздары менен
иштелип, заманбап талапка ылайыкташ- көп жыл иштеген адам –аргирия оорусу-
тырылып жасалууда. Зергерчилик менен на чалдыгышы мүмкүн. Бирок бул оору
алектенген Киркиев Руслан: “Даяр кү- инфекциялык оорулардан коргойт жана
мүш жасалгалар Таиланд, Индия жана аларды жугузбайт.
Турциядан алынып келет. Сапаты боюн-
ча Таиланддыкы жогорку орунда. Күмүш Кызыктуу маалыматтар:
бетиндеги улуттук колориттеги оймо 1. Күмүш адамдын денеси менен химиялык
-чиймелерди өзүбүз түшүрөбүз. Улуттук реакцияга кирбегендиктен медицина жана асем
жасалгалар мекендештерибиздин гана жасалгаларда колдонулат.
эмес чет өлкөлүктөрдүн да кызыгын арт- 2. Күмүш б.з.ч 4000 жыл мурун табылган.
тырып келет”- деди. 3. Чилиде күмүштүн эң чоң бөлүгү табылгын. Ал
Социалдык статустун белгиси 1420кг чыккан.
Күмүш жасалгаларды экиге бөлүп ка- 4. Алтындан кийинки эң ийилчээк металл.
роо мүмкүн: кооздук жасалгалар жана 5. Күмүш оңой эле башка элементтер менен кошулуп
күндөлүк керектелүүчү буюмдар. Зергер- (аралашып)кетет.
дик буюмдардын формасына айбанаттар- 6. Эң көп күмүш чыгарган мамлекет – Мексика.
дын, өсүмдүктөрдүн жана геометриялык 7. Күмүш металл гана эмес, адамдын организимине
фигуралардын мотивдери колдонулат. да маанилүү болуп эсептелген элемент.
Өлкөбүздө аймактарга жараша зергер 8. Аргентина шаары күмүштүн атынан коюлган.
буюмдарды жасалгалоо айырмачылы- 9. Бүгүнкү күнгө чейин 700 миң тонна күмүш металл
гын байкоого болот. Мисалы, Кыргыз- алынган.
стандын түндүгүндө күмүштү карартып
ocak'14 жасоо ыкмасы көбүрөөк пайдаланылат. Бакай Абдимиталипов
Ал эми түштүктө акак, маржан таштарды
чөгөрүп же ийип жасоо ыкмалары кеңи-
ри таралган. Ар бир жасалганын өзүнө
