Page 9 - Gazete Manas
P. 9
9
Orta Asya'dan Anadolu'ya Göç eden KÜLTÜR
ULUPAMİRLİ KIRGIZLAR
Atilla Güven
19. yüzyılda Orta Asya'daki karışıklıklardan dolayı göç etmek zorunda kalan
Türk boylarından biri de Pamir Kırgızlarıdır. Pamirli Kırgızlar, 19. yy. sonundan
itibaren dünyanın en uzun dağ sislilerinden biri olan Himalayalar, Karakurum,
Tanrı ve Hindukuş Dağları’nın birleşme noktasında yer alan ve Pamir Düğümü
(Pamirian Knot), olarak da bilinen ve yükseklik ortalaması 3.500 m. olan,
7.500 metrelik zirvelerin kuşattığı bir bölgeye göç etmişlerdir. Dünyanın en
tepesinde yaşayan Pamir Kırgızlarının hayatı aslında yaşadıkları coğrafya gibi
zorlu ve mücadelelerle doludur.
Capaarkul Han'ın 1943'te vefatı göçleri yapamaz oldular. Büyük hay- tirme endişesi, Rahmankul'u leştirildiler. Rahmankul Han’ın her sene sınavlara giriyorlar.
üzerine onun yerine 30 yaşındaki Hacı van sürülerini otlatmak için her zaman rahatsız etmekteydi. Her ne köye yerleşir yerleşmez: ‘Ço- Kazanan Ulupamirli gençler
Rahmankul hanlığa seçilir. Rahman- taze otlak bulabilecekleri bölgelere kadar dükkanlar açıp ticarete cuklarımız geçmişini unut- öğrenimlerine kazandıkları yer-
kul Han, büyük gayretlerle çöküntüye göçmek, onların hayvancılığına daya- yoğunlaşmış olsalar da bir gün masın nereden geldiğimizi lerde devam ediyor. Ulupamir
uğrayan hayvancılığa dayanan Kırgız nan ekonomileri için çok gerekliydi. oradan ayrılacaklarının bilin- hatırlayalım kabul görürseniz köyünde son yıllarda yüksek
ekonomisini düzetmeyi başarmış ve Siyasî şartların zorlamasıyla Afganistan cindeydiler. Sene 1980 yılla- köyümüzün adı Ulupamir köyü öğretinim oranı artmıştır.
Pamirli Kırgızlar arasında sevilen bir li- Pamir’ine sıkışıp kalmak, Kırgızları, ha- rını gösterdiğinde Rahmankul olsun’ Teklifi üzerine Altınde-
der olarak kendisini kabul ettirmiştir. yat tarzlarında biraz değişiklik yapmak Han ve aksakallar tarafından re isimli köyün adı Ulupamir Ulupamir köyünde düğün-
zorunda bıraktı. Bunun neticesinde ilk önce Türkiye’ye göçmen Köyü olarak değiştirildi. Lider- ler eski gelenek görenekle-
Doğu Türkistan Pamiri'ne Göç yaygın bir hayvancılıktan, az verimli ot- olarak gidebilmek için bir mek- leri Rahmankul Han, ömrünün re göre yapılmakta kök börü
lakların yoğun bir kullanımına geçmek, tup gönderildi. Türkiye’de o son yıllarını, hiç değilse ismin- oyunu ise düğünlerin olmazsa
Rahmankul Han’ın liderliğinde top- sürülerin türünü değiştirmek ve özellik- dönemlerde yaşanan siya- de Pamir'i yaşatan bu köyde olmaz eğlencesi arasındadır.
lanan Pamirli Kırgızların durumu; işgal le ürünlerinin satışı için yeni bir ticaret sal kriz Türkiye’ye göçü biraz geçirdikten sonra 6 Ağustos Ulupamir köyünde kültürün
edilen fakat tam olarak kontrol altı- yapısı kurmak zorunda kaldılar. geciktirdi. Amerika yetkilileri 1990 tarihinde vefat etti. Pa- korunması amacıyla kurulan
na alınamayan Türkistan'ı etkilemeye bu durumundan faydalana- mirli Kırgızlar için hanlık gele- "Pamir Kültür Eğitim Derneği"
başlayınca Sovyet Rus yönetimi, Rah- Afganistan'dan Pakistan'a Göç rak Pamirli Kırgızları Alaska’ya neği Rahmankul Han’ın vefatı kısıtlı imkânlarla da olsa köyün
mankul Han'a ve onun idaresindeki yerleştirme teklifinde bulundu. ile sona ermiş oldu. gelenek ve göreneklerini ya-
Kırgızlara karşı saldırılarını yoğunlaştır- Pamir Kırgızları için nispeten huzurlu Amerikan uçaklarının gelipte şatmak için çaba göstermek-
mıştı. Pamir bölgesi, Sovyetler Birliği- yıllar fazla devam etmedi. 1978 yılın- Pamirli Kırgızları Alaska’ya gö- Türkiye'ye gelen Pamir Kır- tedir. Ulupamir Köyü Kırgızları,
Afganistan-Çin arasında yer alan dan itibaren Afganistan'daki komünist türmek istedikleri vakit Türk el- gızlar, bugün yaklaşık 3850 birçok konuda olduğu gibi
stratejik bir bölge olduğundan, Ruslar faaliyetlerin yoğunlaşmasıyla Rahman- çilerin araya girmesiyle Pamirli bir nüfusa sahip olarak Ulu- aile yapısını, geleneklerine el
burayı kontrol altında tutmak istiyordu. kul Han, halkını yeni bir yıkımdan kur- Kırgızlar için Türkiye’nin yolu pamir Köyünde yaşamakta- sanatlarını da muhafaza etme
Afganistan Hükümeti ise Pamir bölge- tarmak için Pakistan'a göç ettirmeye açılmış oldu. Pamirli Kırgızlar, dır. Türkiye’de 30 yılı doldu- gayreti içindelerdir.
sini korumaktan aciz olduğundan Rus karar verir. 1300 kişilik bir Kırgız (Te- dört yıl süren Pakistan ma- ran Pamirli Kırgızlar göç etme
saldırılarına karşı kayıtsız kalıyordu. yit ve Kesek) grubu, Rahmankul'un cerasından sonra 3 Ağustos geleneklerine kaldıkları yerden Kırgızlar,Ulupamir Kültür
Bu olumsuz ortamda ağırlaşan bas- liderliğinde, 1978 yılında Pakistan'a 1982 Salı günü, 1138 kişilik bugün bile devam etmektedir- Şöleni adı altında etkinlikler
kılara dayanamayan Rahmankul Han, geçip ve orada Gilgit şehrindeki mül- bir kafileyi taşıyan uçaklar- ler. Başta İstanbul’un Zeytin- düzenleyerek kültürlerini ve
1947'de halkını Çin işgalindeki Doğu teci kamplarına yerleştirildi. Pakistan la Adana havaalanına indiler. burnu, Güneşli ve Küçükçek- kimliklerini yaşatmaya çalışı-
Türkistan Pamir’ine göç ettirdi. Pamir devletinin Kırgız Türkleri’ne iyi davran- Türkiye'de önce geçici olarak mece semtleri olmak üzere yor. Manas Destanı'nın okun-
Kırgızları, Doğu Türkistan'da iken Çin ması, yardım dağıtma işinde adalet Van'ın Karagündüz Köyü’ne Türkiye’nin çeşitli şehirlerine masıyla başlayan şenliklerde
hakimiyetine karşı yapılan mücadeleye gözetmesi gibi olumlu faktörler Pamirli yerleştirilmek istendiler. Ancak göç eden Pamirli Kırgızlar bu- el sanatları, geleneksel kıya-
iştirak etmişlerdir. Kırgızların Pakistan’a göç etmelerinde bu köyün hepsini barındırabi- lunmaktadır. Son yılllarda ana- fetler, süs eşyaları sergileni-
etkili oldu. Ancak ortalama 3500 met- lecek büyüklükte olmaması vatanları olan Kırgızistan’a dahi yor. Kırgızlara özgü olan milli
Afganistan Pamir’ine Dönüş re yüksekliğindeki Pamir yaylalarında sebebiyle 362 kişilik 96 aile, göç vermişlerdir. spor "Kökbörü" adlı at yarışı
yaşamaya alışmış olan Kırgızlar, bu yerleşme için Malatya'ya git- şölenlerin en çok ilgi çeken
Pamir Kırgızlarının Doğu Türkistan'a sıcağa fazla dayanamamışlar, hattâ mek zorunda kaldı. 776 kişilik Pamirli Kırgızlar öğrenimle- bölümünü oluşturuyor. Ulu-
göçlerinden iki yıl sonra Çin'e hakim içlerinden yaklaşık 200 kişi sıcaktan 197 aile Karagündüz'de kala- rine köyde bulunan Ulupamir pamir Köyü’nün temel geçim
olan komünist yönetim, Çin işgaline ölmüştür. Gilgit'te aradığını bulama- bildi. İlköğretim Okulu’nda başlıyor. kaynağını hayvancılık ve köy
karşı başlatılan millî direniş hareketini yan 200’e yakın Pamirli Kırgızlar ise Okulda Pamirli Kırgızların ana- koruculuğu oluşturmaktadır.
kırınca, Rahmankul Han, tekrar Afga- Pamir'e geri dönmüştür. Türkiye'ye getirilen Pamirli dili olan Kırgızca eğitimi şuan
nistan Pamir’ine çekilmek zorunda kal- Kırgızlar dört yıl sonra, Van'ın verilememektedir. İlköğretim Ulupamirli Kırgızların gön-
dı. Bu dönüşlerinde Afganistan Hükü- Türkiye'ye Göç Erçiş ilçesi’nin birkaç kilomet- eğitimini tamamlayan Ulupa- lündeki asıl arzu, gerçek va-
meti, Kırgızları büyük bir memnuniyetle re kuzeyinde, eski bir haranın mirli gençler Köyde Orta öğre- tanlarına artık bağımsızlığını
karşılamış ve Rahmankul Han'a da Pamirli Kırgızlar için Pakistan, bir arazisi üzerinde kendileri için tim kurumu olmadığından böl- kazanmış olan Kırgızistan'a,
Bölge Valiliği verilmişti. Bu yıllarda Pa- kurulan Altındere köyüne yer- ge dışındaki yatılı orta öğretim Kırgız kardeşlerinin arasına
mir Kırgızları nispeten huzurlu bir hayat mülteci sığınağı olmaktan öteye gide- kurumlarına yerleşebilmek için dönebilmektir…
sürmüşlerdir. Ancak Pamir'in daracık memiştir. Orada kaldıkları süre içinde Coşkun Aral
bir bölgesi olan Vahan vadisine sıkışıp yaşadıkları Gilgit'in Pamir'e göre çok ocak'14
kaldılar, eskiden alışık oldukları büyük sıcak olması, yabancı kültürlere ait
toplulukların içinde millî benliklerini yi-
Orta Asya'dan Anadolu'ya Göç eden KÜLTÜR
ULUPAMİRLİ KIRGIZLAR
Atilla Güven
19. yüzyılda Orta Asya'daki karışıklıklardan dolayı göç etmek zorunda kalan
Türk boylarından biri de Pamir Kırgızlarıdır. Pamirli Kırgızlar, 19. yy. sonundan
itibaren dünyanın en uzun dağ sislilerinden biri olan Himalayalar, Karakurum,
Tanrı ve Hindukuş Dağları’nın birleşme noktasında yer alan ve Pamir Düğümü
(Pamirian Knot), olarak da bilinen ve yükseklik ortalaması 3.500 m. olan,
7.500 metrelik zirvelerin kuşattığı bir bölgeye göç etmişlerdir. Dünyanın en
tepesinde yaşayan Pamir Kırgızlarının hayatı aslında yaşadıkları coğrafya gibi
zorlu ve mücadelelerle doludur.
Capaarkul Han'ın 1943'te vefatı göçleri yapamaz oldular. Büyük hay- tirme endişesi, Rahmankul'u leştirildiler. Rahmankul Han’ın her sene sınavlara giriyorlar.
üzerine onun yerine 30 yaşındaki Hacı van sürülerini otlatmak için her zaman rahatsız etmekteydi. Her ne köye yerleşir yerleşmez: ‘Ço- Kazanan Ulupamirli gençler
Rahmankul hanlığa seçilir. Rahman- taze otlak bulabilecekleri bölgelere kadar dükkanlar açıp ticarete cuklarımız geçmişini unut- öğrenimlerine kazandıkları yer-
kul Han, büyük gayretlerle çöküntüye göçmek, onların hayvancılığına daya- yoğunlaşmış olsalar da bir gün masın nereden geldiğimizi lerde devam ediyor. Ulupamir
uğrayan hayvancılığa dayanan Kırgız nan ekonomileri için çok gerekliydi. oradan ayrılacaklarının bilin- hatırlayalım kabul görürseniz köyünde son yıllarda yüksek
ekonomisini düzetmeyi başarmış ve Siyasî şartların zorlamasıyla Afganistan cindeydiler. Sene 1980 yılla- köyümüzün adı Ulupamir köyü öğretinim oranı artmıştır.
Pamirli Kırgızlar arasında sevilen bir li- Pamir’ine sıkışıp kalmak, Kırgızları, ha- rını gösterdiğinde Rahmankul olsun’ Teklifi üzerine Altınde-
der olarak kendisini kabul ettirmiştir. yat tarzlarında biraz değişiklik yapmak Han ve aksakallar tarafından re isimli köyün adı Ulupamir Ulupamir köyünde düğün-
zorunda bıraktı. Bunun neticesinde ilk önce Türkiye’ye göçmen Köyü olarak değiştirildi. Lider- ler eski gelenek görenekle-
Doğu Türkistan Pamiri'ne Göç yaygın bir hayvancılıktan, az verimli ot- olarak gidebilmek için bir mek- leri Rahmankul Han, ömrünün re göre yapılmakta kök börü
lakların yoğun bir kullanımına geçmek, tup gönderildi. Türkiye’de o son yıllarını, hiç değilse ismin- oyunu ise düğünlerin olmazsa
Rahmankul Han’ın liderliğinde top- sürülerin türünü değiştirmek ve özellik- dönemlerde yaşanan siya- de Pamir'i yaşatan bu köyde olmaz eğlencesi arasındadır.
lanan Pamirli Kırgızların durumu; işgal le ürünlerinin satışı için yeni bir ticaret sal kriz Türkiye’ye göçü biraz geçirdikten sonra 6 Ağustos Ulupamir köyünde kültürün
edilen fakat tam olarak kontrol altı- yapısı kurmak zorunda kaldılar. geciktirdi. Amerika yetkilileri 1990 tarihinde vefat etti. Pa- korunması amacıyla kurulan
na alınamayan Türkistan'ı etkilemeye bu durumundan faydalana- mirli Kırgızlar için hanlık gele- "Pamir Kültür Eğitim Derneği"
başlayınca Sovyet Rus yönetimi, Rah- Afganistan'dan Pakistan'a Göç rak Pamirli Kırgızları Alaska’ya neği Rahmankul Han’ın vefatı kısıtlı imkânlarla da olsa köyün
mankul Han'a ve onun idaresindeki yerleştirme teklifinde bulundu. ile sona ermiş oldu. gelenek ve göreneklerini ya-
Kırgızlara karşı saldırılarını yoğunlaştır- Pamir Kırgızları için nispeten huzurlu Amerikan uçaklarının gelipte şatmak için çaba göstermek-
mıştı. Pamir bölgesi, Sovyetler Birliği- yıllar fazla devam etmedi. 1978 yılın- Pamirli Kırgızları Alaska’ya gö- Türkiye'ye gelen Pamir Kır- tedir. Ulupamir Köyü Kırgızları,
Afganistan-Çin arasında yer alan dan itibaren Afganistan'daki komünist türmek istedikleri vakit Türk el- gızlar, bugün yaklaşık 3850 birçok konuda olduğu gibi
stratejik bir bölge olduğundan, Ruslar faaliyetlerin yoğunlaşmasıyla Rahman- çilerin araya girmesiyle Pamirli bir nüfusa sahip olarak Ulu- aile yapısını, geleneklerine el
burayı kontrol altında tutmak istiyordu. kul Han, halkını yeni bir yıkımdan kur- Kırgızlar için Türkiye’nin yolu pamir Köyünde yaşamakta- sanatlarını da muhafaza etme
Afganistan Hükümeti ise Pamir bölge- tarmak için Pakistan'a göç ettirmeye açılmış oldu. Pamirli Kırgızlar, dır. Türkiye’de 30 yılı doldu- gayreti içindelerdir.
sini korumaktan aciz olduğundan Rus karar verir. 1300 kişilik bir Kırgız (Te- dört yıl süren Pakistan ma- ran Pamirli Kırgızlar göç etme
saldırılarına karşı kayıtsız kalıyordu. yit ve Kesek) grubu, Rahmankul'un cerasından sonra 3 Ağustos geleneklerine kaldıkları yerden Kırgızlar,Ulupamir Kültür
Bu olumsuz ortamda ağırlaşan bas- liderliğinde, 1978 yılında Pakistan'a 1982 Salı günü, 1138 kişilik bugün bile devam etmektedir- Şöleni adı altında etkinlikler
kılara dayanamayan Rahmankul Han, geçip ve orada Gilgit şehrindeki mül- bir kafileyi taşıyan uçaklar- ler. Başta İstanbul’un Zeytin- düzenleyerek kültürlerini ve
1947'de halkını Çin işgalindeki Doğu teci kamplarına yerleştirildi. Pakistan la Adana havaalanına indiler. burnu, Güneşli ve Küçükçek- kimliklerini yaşatmaya çalışı-
Türkistan Pamir’ine göç ettirdi. Pamir devletinin Kırgız Türkleri’ne iyi davran- Türkiye'de önce geçici olarak mece semtleri olmak üzere yor. Manas Destanı'nın okun-
Kırgızları, Doğu Türkistan'da iken Çin ması, yardım dağıtma işinde adalet Van'ın Karagündüz Köyü’ne Türkiye’nin çeşitli şehirlerine masıyla başlayan şenliklerde
hakimiyetine karşı yapılan mücadeleye gözetmesi gibi olumlu faktörler Pamirli yerleştirilmek istendiler. Ancak göç eden Pamirli Kırgızlar bu- el sanatları, geleneksel kıya-
iştirak etmişlerdir. Kırgızların Pakistan’a göç etmelerinde bu köyün hepsini barındırabi- lunmaktadır. Son yılllarda ana- fetler, süs eşyaları sergileni-
etkili oldu. Ancak ortalama 3500 met- lecek büyüklükte olmaması vatanları olan Kırgızistan’a dahi yor. Kırgızlara özgü olan milli
Afganistan Pamir’ine Dönüş re yüksekliğindeki Pamir yaylalarında sebebiyle 362 kişilik 96 aile, göç vermişlerdir. spor "Kökbörü" adlı at yarışı
yaşamaya alışmış olan Kırgızlar, bu yerleşme için Malatya'ya git- şölenlerin en çok ilgi çeken
Pamir Kırgızlarının Doğu Türkistan'a sıcağa fazla dayanamamışlar, hattâ mek zorunda kaldı. 776 kişilik Pamirli Kırgızlar öğrenimle- bölümünü oluşturuyor. Ulu-
göçlerinden iki yıl sonra Çin'e hakim içlerinden yaklaşık 200 kişi sıcaktan 197 aile Karagündüz'de kala- rine köyde bulunan Ulupamir pamir Köyü’nün temel geçim
olan komünist yönetim, Çin işgaline ölmüştür. Gilgit'te aradığını bulama- bildi. İlköğretim Okulu’nda başlıyor. kaynağını hayvancılık ve köy
karşı başlatılan millî direniş hareketini yan 200’e yakın Pamirli Kırgızlar ise Okulda Pamirli Kırgızların ana- koruculuğu oluşturmaktadır.
kırınca, Rahmankul Han, tekrar Afga- Pamir'e geri dönmüştür. Türkiye'ye getirilen Pamirli dili olan Kırgızca eğitimi şuan
nistan Pamir’ine çekilmek zorunda kal- Kırgızlar dört yıl sonra, Van'ın verilememektedir. İlköğretim Ulupamirli Kırgızların gön-
dı. Bu dönüşlerinde Afganistan Hükü- Türkiye'ye Göç Erçiş ilçesi’nin birkaç kilomet- eğitimini tamamlayan Ulupa- lündeki asıl arzu, gerçek va-
meti, Kırgızları büyük bir memnuniyetle re kuzeyinde, eski bir haranın mirli gençler Köyde Orta öğre- tanlarına artık bağımsızlığını
karşılamış ve Rahmankul Han'a da Pamirli Kırgızlar için Pakistan, bir arazisi üzerinde kendileri için tim kurumu olmadığından böl- kazanmış olan Kırgızistan'a,
Bölge Valiliği verilmişti. Bu yıllarda Pa- kurulan Altındere köyüne yer- ge dışındaki yatılı orta öğretim Kırgız kardeşlerinin arasına
mir Kırgızları nispeten huzurlu bir hayat mülteci sığınağı olmaktan öteye gide- kurumlarına yerleşebilmek için dönebilmektir…
sürmüşlerdir. Ancak Pamir'in daracık memiştir. Orada kaldıkları süre içinde Coşkun Aral
bir bölgesi olan Vahan vadisine sıkışıp yaşadıkları Gilgit'in Pamir'e göre çok ocak'14
kaldılar, eskiden alışık oldukları büyük sıcak olması, yabancı kültürlere ait
toplulukların içinde millî benliklerini yi-
