Page 7 - Gazete Manas
P. 7
HABER 7
Боз үй – кыргыз KÜLTÜR
архитектурасынын
мыкты үлгүсү
Жумаида Абдылдаева, Бакай Абдимиталипов
Фарида Сейталиева
Байыртадан бери баш калкалап келе жаткан En İyi Örneği
кышта жылуу, жайда салкын болгон боз үй көө-
нөрбөс мурастарыбыздын бири экендиги талаш-
сыз. Бирок техниканын өнүккөн заманыбы айтор
кыргыздын боз үйү жыгачы темирге, кийизи
кытайдын синтетикалык кийизинен жасалган боз
үйгө алмашып баратат. Төмөндө дал ушул боз
үйдүн бүгүнкү күндөгү орду тууралуу сөз кыл-
Boz üy, Kırgızмакчыбыз. Mimarisinin
Cumaida Abdıldaeva Kırgızların yaşam yerlerinden biri olan boz üy Kır-
Farida Seytaliyeva gızların tarihi miraslarından biridir. Boz üy kışın ılık,
yazın serin bir iklim ortamı sunmaktadır. Ancak gelişen
teknolojilerle birlikte Kırgız boz üyünün ağacı demire ve
keçisi Çinlilerin sentetik keçisine dönüşmeye başladı.
Боз үйдүн тарыхы жумшак салмагы да жеңилирээк. кошумчалай кетти. Boz üy’ün tarihi Fiyatı ucuz demir boz üy ocak'14
Боз үйдүн пайда болуу тарыхы Дарактарды кыркуу кеч күздө да-
мындан 5000 миң жыл илгери рактардын жалбырактары сарга- Сырты жалтырак, ичи Boz üy 5000 yılında M.Ö. 2000 Şimdi Serbest pazar ekonomisiyle
б.з.ч. 2000 жыл мурда прото Алтай йып түшө баштап калгандан, жер yıl önce proto Altay döneminde or- birlikte fiyatı ucuz, seri üretimin sonu-
доорунда жаралган. Бул тууралуу жылып жазгы тиричилиги жанда- калтырак taya çıkmıştır. Bu konuda Profesör, cunda üretilen mallara gereksinimin
профессор, этнограф Олжобай на элек мезгилде жүргүзүлөт. Бул Etnograf Olcobay Karatayev bize çok olduğunu görüyoruz. Biz Çinlile-
Каратаев айтып берди. Маалы- анын биологиялык өзгөчөлүктө- Ал эми кардарлардын темир şunları söyledi: ‘Bilgilere göre pro- rin demir üyüne gereksinim ne kadar
матка ылайык, прото Алтай доо- рүнө байланышкан. Дарак кыр- боз үйгө көз карашы кандай? to Altay dönemi, Türk-Moğol soyları olduğunu bilmek için demir boz üy
ру деп, түрк - моңгол уурулары кылгандан кийин буталып, бычак Темир боз үй кардарларды ка- bölünmeyen döneme denir. Boz üy işiyle 4 yıldır uğraşan Kamçıbek Za-
бөлүнбөгөн мезгил аталат. Боз үй менен кабыгы жеңилдетилип нааттандырып жатабы, деген су- o zamandaki doğal şartlara göre Gü- mirbekov ile görüştük. O günümüzde
ошол учурдагы табигый шартка аарчылат да салкын жерде курга- роолорго темир боз үй колдонгон ney Sibirya’da şimdiki Moğolistan’ın demir boz üy’ü satın alanların sayısı-
ылайык Түштүк Сибирь азыркы тылат. Өтө узакка сактоого туура кардарлардын биринен төмөндө- çevresindeki Türk dili konuşan halk- nın çok arttığını belirtti. Çünkü demir
Монголиянын аймагындагы түрк келсе жаан-чачындан, нымдан, гүдөй жооп таба алдык. “Темир ların yaşam şartına göre uygun olarak boz üy ağaçtan yapılan boz üy’e göre
тилдүү элдеринин жашоо шар- күндөн оолак жайларда сактоо боз үй убактылуу той-ашка гана tasarlanan evdir. ‘Kırgızların boz üyü daha ucuz olması, hafifliği, kurulma-
тына ылайыкташтырылган турак керек. жарамдуу. Анткени суукка чы- Kazak, Moğol, Kalmak boz üyünden sının ve yapılmasının çok zaman
жай болуп саналган. “Кыргыз эли- дамсыз, жамгыр жааган мезгил- farklıdır, üstü yüksek ve diktir. 4-6 ka- almaması ve demiri kırılırsa kaynak
нин боз үйү казак, монгол, калмак Баасы арзан темир де кийизинин үстүнө целофан natlı boz üy kulübeye göre büyük ve yapılarak düzeltilmesi gibi kolaylık-
боз үйүнөн айырмаланып үстү би- боз үй каптабаса суу өтөт. Катуу суукта göç yapmak için uygundur. Ustalar lar sunuyor. Onun dışında keçeden
йик шуштугуй келет. 4-6 канаттуу учуп кетиши ыктымал. Шуруп- tarafından yapılan boz üyün genişliği yapılan boz üyden farkı ise nemlen-
боз үй алачыктан чоңураак келип, Учурда базар экономикасында тар аркылуу катырылып тургу- han saraylarda artmaktadır. Kırgızlar miyor ve su geçmiyor çünkü silikon
көчүп конууга ыңгайлуу. Той-аш- баасы арзан, көп убакытты талап зулат. Темир боз үй тургузулушу boz üyün girişini doğuya doğru yap- malzemeden yapılıyor. İyi kullanılırsa
ка кооздолуп ууздардын жана ус- кылбаган буюм-тайымдарга су- боюнча нукура кыргыз боз үйүнө mışlardır’ dedi. 10 yıldan fazla garantisi var, ağırlığı
талардын колунан жасалгаланып роо-талаптын жогору экендиги таптакыр салыштырып болбойт. 200 kg ile 500 kg arasında değişi-
тигилген боз үйлөрү хан өргөө- байкалат. Биз кытайдын темир Аты окшош бирок, заты тапта- Ağacı hazırlama süreci yor. Fiyatı ise 33 bin som olduğunu
лөрдө 12 канатка чейин жеткен. боз үйүнө суроо талап канчалык кыр башка.”, - деди Түп районуна da belirtti.
Кыргыздар боз үйдүн босогосун деңгээлде экенин билүү үчүн те- караштуу Талды-Суу айылынын Boz üy yapmak çok emek ve va-
чыгышты каратып тигишкен”,-де- мир боз үй бизнеси менен төрт тургуну Упагүл Жусупова. kit isteyen bir iştir. Altı yıldır ağaç Sırtı parlıyor içi çürüyor
ди Олжобай Каратаев. жылдан бери алектенген Замирбе- ustalığıyla uğraşan Narın’ın Kulanak
ков Камчыбек менен маектештик. Тарыхчы, этнограф Олжобай Köyü’nde yaşayan Abdrahmanov Müşterilerin demir boz üy’e ba-
Жыгачты даярдоо про- Ал учурда темир боз үйдү сатып Каратаевдин пикиринде “Ка- Kubanıçbek boz üyün yapılışını bize kış açısı baktığımız zaman Tüp
цесси алуучулар көп экендигин айтты, занчынын өз эрки кайдан кулак şu şekilde anlattı: ‘Boz üy’ün tündü- Bölgesi’nin Taldı-Suu Köyü’nde ya-
себеби, биринчиден нукура кыр- чыгарса” демекчи кытайдын боз ğü (tavanı) kayından, diğer parçaları şayan Upagül Cusupova: ‘Demir
Боз үй жасоо талыкпаган эм- гыз боз үйдүн баасына салыштыр- үйүнүн жасалуу жолун алар кан- ise söğütten yapılıyor. Söğüt ağacı boz üy, sadece toylarda, düğünler-
гекти, убакытты талап кылат. малуу арзан баада турат. Мын- дай темирден, кандай жолдор ар- çabuk büyüyen ve kullanılması kolay de faydalanılan geçici bir üründür.
Алты жылдан бери жыгач устачы- дан тышкары анын жеңилдиги, кылуу жасашат бир гана өздөрүнө olan bir ağaçtır. Olgun olduğu zaman Çünkü soğuğa dayanıksız, yağmur
лыкты аркалаган Нарын району- кураштырууга, жасалуусуна көп маалым”. Этнограф билдиргендей kabuğu da kolay temizlenir, kolay eği- yağdığı zamanlarda keçesinin üstü-
нун Куланак айылынын тургуну убакыт талап кылбаганын, темири учурда темир боз үйүн жакшылык lir ve ağırlığı az olduğu için kolaydır. ne selofan kaplamazsa su geçiyor.
Абдрахманов Кубанычбекти боз сынып калса ширетип оңдоп алса жамандык иштерде колдонулуп Sonbaharda ağaçların yaprakları sa- Çok rüzgarlı havalarda uçup gitmesi
үйдүн жасалышы тууралуу кепке болоорун билдирди. Ошондой эле жатканын көп эле учуратууга rarıp düşmeye başlamasıyla ağaçlar bile mümkün. Vidalar ile inşa ediliyor.
тарттык. Анын айтымында боз кийизден жасалган боз үйдөн өз- болот. Бирок бул улуттун өзгө- kesilerek, havalar soğuyana kadar bu Demir boz üy inşa edilmesi Kırgız boz
үйдүн түндүгүн кайыңдан¸ уук- гөчөлүгү күбө жебейт, суу өтпөйт чөлүгүн, улуттун маданиятын işlem devam eder. Ağaç kesildikten üyü ile karşılaştırmak mümkün değil.
тарын четинден ал эми керегесин анткени бризол материалынан чагылдырып бере албайт улуттук sonra budanarak, bıçak ile kabuğu Adı aynı ama, kendisi bambaşkadır”
талдан жасашат. Тал жана четин жасалаарын, жакшы пайдаланса салтка эч бири төп келбейт. Ал ба- hafifçe temizlenir ve sıcak yerde ku- dedi.
тез өсүп жетилип иштетүүгө 10 жылдан ашык кепилдиги бар, зар экономикасынын шарттары- rutulur. Çok uzun zaman dayanabil-
жеңил, бышык да келет, кабыгы салмагы 200дөн 500 килограммга на ылайык каражат табуунун бир mesi için yağıştan, ıslaktan, güneş- Günümüzde demir boz üy Kırgız
оңой аарчылат, жонууга, көзөөгө чейин, баасы 33 миң сом экенин булагына айланган. ten uzak yerlerde saklamak gerekir’ kültürünü yansıtmayan bir yapıdadır.
dedi. Serbest Pazar ekonomisinin ürettiği
bir metadan ileri gidemiyor.
Боз үй – кыргыз KÜLTÜR
архитектурасынын
мыкты үлгүсү
Жумаида Абдылдаева, Бакай Абдимиталипов
Фарида Сейталиева
Байыртадан бери баш калкалап келе жаткан En İyi Örneği
кышта жылуу, жайда салкын болгон боз үй көө-
нөрбөс мурастарыбыздын бири экендиги талаш-
сыз. Бирок техниканын өнүккөн заманыбы айтор
кыргыздын боз үйү жыгачы темирге, кийизи
кытайдын синтетикалык кийизинен жасалган боз
үйгө алмашып баратат. Төмөндө дал ушул боз
үйдүн бүгүнкү күндөгү орду тууралуу сөз кыл-
Boz üy, Kırgızмакчыбыз. Mimarisinin
Cumaida Abdıldaeva Kırgızların yaşam yerlerinden biri olan boz üy Kır-
Farida Seytaliyeva gızların tarihi miraslarından biridir. Boz üy kışın ılık,
yazın serin bir iklim ortamı sunmaktadır. Ancak gelişen
teknolojilerle birlikte Kırgız boz üyünün ağacı demire ve
keçisi Çinlilerin sentetik keçisine dönüşmeye başladı.
Боз үйдүн тарыхы жумшак салмагы да жеңилирээк. кошумчалай кетти. Boz üy’ün tarihi Fiyatı ucuz demir boz üy ocak'14
Боз үйдүн пайда болуу тарыхы Дарактарды кыркуу кеч күздө да-
мындан 5000 миң жыл илгери рактардын жалбырактары сарга- Сырты жалтырак, ичи Boz üy 5000 yılında M.Ö. 2000 Şimdi Serbest pazar ekonomisiyle
б.з.ч. 2000 жыл мурда прото Алтай йып түшө баштап калгандан, жер yıl önce proto Altay döneminde or- birlikte fiyatı ucuz, seri üretimin sonu-
доорунда жаралган. Бул тууралуу жылып жазгы тиричилиги жанда- калтырак taya çıkmıştır. Bu konuda Profesör, cunda üretilen mallara gereksinimin
профессор, этнограф Олжобай на элек мезгилде жүргүзүлөт. Бул Etnograf Olcobay Karatayev bize çok olduğunu görüyoruz. Biz Çinlile-
Каратаев айтып берди. Маалы- анын биологиялык өзгөчөлүктө- Ал эми кардарлардын темир şunları söyledi: ‘Bilgilere göre pro- rin demir üyüne gereksinim ne kadar
матка ылайык, прото Алтай доо- рүнө байланышкан. Дарак кыр- боз үйгө көз карашы кандай? to Altay dönemi, Türk-Moğol soyları olduğunu bilmek için demir boz üy
ру деп, түрк - моңгол уурулары кылгандан кийин буталып, бычак Темир боз үй кардарларды ка- bölünmeyen döneme denir. Boz üy işiyle 4 yıldır uğraşan Kamçıbek Za-
бөлүнбөгөн мезгил аталат. Боз үй менен кабыгы жеңилдетилип нааттандырып жатабы, деген су- o zamandaki doğal şartlara göre Gü- mirbekov ile görüştük. O günümüzde
ошол учурдагы табигый шартка аарчылат да салкын жерде курга- роолорго темир боз үй колдонгон ney Sibirya’da şimdiki Moğolistan’ın demir boz üy’ü satın alanların sayısı-
ылайык Түштүк Сибирь азыркы тылат. Өтө узакка сактоого туура кардарлардын биринен төмөндө- çevresindeki Türk dili konuşan halk- nın çok arttığını belirtti. Çünkü demir
Монголиянын аймагындагы түрк келсе жаан-чачындан, нымдан, гүдөй жооп таба алдык. “Темир ların yaşam şartına göre uygun olarak boz üy ağaçtan yapılan boz üy’e göre
тилдүү элдеринин жашоо шар- күндөн оолак жайларда сактоо боз үй убактылуу той-ашка гана tasarlanan evdir. ‘Kırgızların boz üyü daha ucuz olması, hafifliği, kurulma-
тына ылайыкташтырылган турак керек. жарамдуу. Анткени суукка чы- Kazak, Moğol, Kalmak boz üyünden sının ve yapılmasının çok zaman
жай болуп саналган. “Кыргыз эли- дамсыз, жамгыр жааган мезгил- farklıdır, üstü yüksek ve diktir. 4-6 ka- almaması ve demiri kırılırsa kaynak
нин боз үйү казак, монгол, калмак Баасы арзан темир де кийизинин үстүнө целофан natlı boz üy kulübeye göre büyük ve yapılarak düzeltilmesi gibi kolaylık-
боз үйүнөн айырмаланып үстү би- боз үй каптабаса суу өтөт. Катуу суукта göç yapmak için uygundur. Ustalar lar sunuyor. Onun dışında keçeden
йик шуштугуй келет. 4-6 канаттуу учуп кетиши ыктымал. Шуруп- tarafından yapılan boz üyün genişliği yapılan boz üyden farkı ise nemlen-
боз үй алачыктан чоңураак келип, Учурда базар экономикасында тар аркылуу катырылып тургу- han saraylarda artmaktadır. Kırgızlar miyor ve su geçmiyor çünkü silikon
көчүп конууга ыңгайлуу. Той-аш- баасы арзан, көп убакытты талап зулат. Темир боз үй тургузулушу boz üyün girişini doğuya doğru yap- malzemeden yapılıyor. İyi kullanılırsa
ка кооздолуп ууздардын жана ус- кылбаган буюм-тайымдарга су- боюнча нукура кыргыз боз үйүнө mışlardır’ dedi. 10 yıldan fazla garantisi var, ağırlığı
талардын колунан жасалгаланып роо-талаптын жогору экендиги таптакыр салыштырып болбойт. 200 kg ile 500 kg arasında değişi-
тигилген боз үйлөрү хан өргөө- байкалат. Биз кытайдын темир Аты окшош бирок, заты тапта- Ağacı hazırlama süreci yor. Fiyatı ise 33 bin som olduğunu
лөрдө 12 канатка чейин жеткен. боз үйүнө суроо талап канчалык кыр башка.”, - деди Түп районуна da belirtti.
Кыргыздар боз үйдүн босогосун деңгээлде экенин билүү үчүн те- караштуу Талды-Суу айылынын Boz üy yapmak çok emek ve va-
чыгышты каратып тигишкен”,-де- мир боз үй бизнеси менен төрт тургуну Упагүл Жусупова. kit isteyen bir iştir. Altı yıldır ağaç Sırtı parlıyor içi çürüyor
ди Олжобай Каратаев. жылдан бери алектенген Замирбе- ustalığıyla uğraşan Narın’ın Kulanak
ков Камчыбек менен маектештик. Тарыхчы, этнограф Олжобай Köyü’nde yaşayan Abdrahmanov Müşterilerin demir boz üy’e ba-
Жыгачты даярдоо про- Ал учурда темир боз үйдү сатып Каратаевдин пикиринде “Ка- Kubanıçbek boz üyün yapılışını bize kış açısı baktığımız zaman Tüp
цесси алуучулар көп экендигин айтты, занчынын өз эрки кайдан кулак şu şekilde anlattı: ‘Boz üy’ün tündü- Bölgesi’nin Taldı-Suu Köyü’nde ya-
себеби, биринчиден нукура кыр- чыгарса” демекчи кытайдын боз ğü (tavanı) kayından, diğer parçaları şayan Upagül Cusupova: ‘Demir
Боз үй жасоо талыкпаган эм- гыз боз үйдүн баасына салыштыр- үйүнүн жасалуу жолун алар кан- ise söğütten yapılıyor. Söğüt ağacı boz üy, sadece toylarda, düğünler-
гекти, убакытты талап кылат. малуу арзан баада турат. Мын- дай темирден, кандай жолдор ар- çabuk büyüyen ve kullanılması kolay de faydalanılan geçici bir üründür.
Алты жылдан бери жыгач устачы- дан тышкары анын жеңилдиги, кылуу жасашат бир гана өздөрүнө olan bir ağaçtır. Olgun olduğu zaman Çünkü soğuğa dayanıksız, yağmur
лыкты аркалаган Нарын району- кураштырууга, жасалуусуна көп маалым”. Этнограф билдиргендей kabuğu da kolay temizlenir, kolay eği- yağdığı zamanlarda keçesinin üstü-
нун Куланак айылынын тургуну убакыт талап кылбаганын, темири учурда темир боз үйүн жакшылык lir ve ağırlığı az olduğu için kolaydır. ne selofan kaplamazsa su geçiyor.
Абдрахманов Кубанычбекти боз сынып калса ширетип оңдоп алса жамандык иштерде колдонулуп Sonbaharda ağaçların yaprakları sa- Çok rüzgarlı havalarda uçup gitmesi
үйдүн жасалышы тууралуу кепке болоорун билдирди. Ошондой эле жатканын көп эле учуратууга rarıp düşmeye başlamasıyla ağaçlar bile mümkün. Vidalar ile inşa ediliyor.
тарттык. Анын айтымында боз кийизден жасалган боз үйдөн өз- болот. Бирок бул улуттун өзгө- kesilerek, havalar soğuyana kadar bu Demir boz üy inşa edilmesi Kırgız boz
үйдүн түндүгүн кайыңдан¸ уук- гөчөлүгү күбө жебейт, суу өтпөйт чөлүгүн, улуттун маданиятын işlem devam eder. Ağaç kesildikten üyü ile karşılaştırmak mümkün değil.
тарын четинден ал эми керегесин анткени бризол материалынан чагылдырып бере албайт улуттук sonra budanarak, bıçak ile kabuğu Adı aynı ama, kendisi bambaşkadır”
талдан жасашат. Тал жана четин жасалаарын, жакшы пайдаланса салтка эч бири төп келбейт. Ал ба- hafifçe temizlenir ve sıcak yerde ku- dedi.
тез өсүп жетилип иштетүүгө 10 жылдан ашык кепилдиги бар, зар экономикасынын шарттары- rutulur. Çok uzun zaman dayanabil-
жеңил, бышык да келет, кабыгы салмагы 200дөн 500 килограммга на ылайык каражат табуунун бир mesi için yağıştan, ıslaktan, güneş- Günümüzde demir boz üy Kırgız
оңой аарчылат, жонууга, көзөөгө чейин, баасы 33 миң сом экенин булагына айланган. ten uzak yerlerde saklamak gerekir’ kültürünü yansıtmayan bir yapıdadır.
dedi. Serbest Pazar ekonomisinin ürettiği
bir metadan ileri gidemiyor.
