Page 8 - Gazete Manas
P. 8
LTÜR8
Азиянын жүрөгүнөн
батышка көчкөн
Улуу Памир кыргыздары
Эрнист Кубатов
Памир түйүнү Гималай, Каракорум, Теңир
жана Хиндикуш тоолорунун бириккен жеринде
жайгашкан. Падышачыл Орусия Борбор Азияны
каратып ала баштагандан тартып, памирликтер
өз мекенин таштап кетүүгө мажбур болушкан.
Памирликтердин ханы Жапаркул Хан Ооганстан Памирине кайтуу шышкан. Кыргыздарды Пакистан өкмөтү туулап, 1990-жылы 6-августта Улуупамирде
1943-жылы орус аскерлери тарабынан Памир кыргыздары Чыгыш Түркстанда жылуу кабыл алган. Бирок Памир кыргыз- көз жумган. Кыргыздардын хандык салты
ууландырылып, көп өтпөй каза болгон. 2-жылга жакын жашагандан кийин Кытай- дары үчүн ал жактагы күндүн ысыгы өтө эле да Раманкул хан менен кошо токтогон.
Салтка ылайык анын ордуна 30 жаштагы да коммунизм орноп, элдик көтөрүлүш- оордук жараткан. Жада калса 200гө жакын
уулу Рахманкул хан болуп шайланган. Рах- төр токтогондон соң Рахманкул хан элин адам ысыктын айынан көз жумуп, 200гө жа- Көчмөндүк салтын сакташкан
манкул мал чарбачылыкты жакшы билген. кайрадан Ооганстан Памириндеги “Ви- кыны кайра артка кайтууга мажбур болгон.
Ал кыргыз урууларынын жашоо деңгээлин хан” аймагына көчүрүүгө мажбур болгон. Учурда Улуупамир айылында 3850 кыр-
кыска мөөнөттө оңдоого жетишип, өзүн Кыргыздардын кайтып келүүсүн жакшы АКШ өкмөтү Аляскадан жер бер- гыз жашайт. Түркияда келгенине 30 жыл-
мыкты лидер катары көргөзө алган. кабыл алган Ооган бийлиги Рахманкул хан- ген дын жүзү болсо да Памир кыргыздары
га аймактын губернатору наамын берген. көчмөндүк маданиятын унутушкан эмес.
Чыгыш Түркстан Памирине көч Вихандагы жылдар тынчтык жана молчу- Башка бир маданияттын ичинде жашоо, Бүгүнкү күндө да Стамбулдун Зейтинбур-
Падышачыл Орусия тарбынан басып луктун жылдары болду. Бирок, бул аймакта кыргыз каада-салтынын жок болуп кетүү ну, Гүнешли жана Күчүкчекмежени баш кы-
алынган, бирок толугу менен көзөмөл- кыргыздардын жошоо шартынын негизи коркунучун туудурган. Кыргыздар Гилгит- лып көчмөндүк кылгандарды жолуктуруу
дөөгө мүмкүн болбогон Түркстан аймак- болгон мал чарбачылыгы үчүн жайыт ма- те соода түйүндөрүн ачканга да жетишкен. мүмкүн.
тарында жашаган кыргыз уруулары орус селеси бар эле. Саясий жана экологиялык Пакистандын климатынын ысык болуусу,
аскерлери тарабынан кысымга алынып кырдаалдардан улам жалаң гана мал чарба- маданият айырмачылыгы кайрадан көчүүгө Эне-тили катары кыргыз тилин
турган. Памир Ооганстан жана Кытай чек чылык менен эле калбастан жер иштетүү, себеп болду. 1980-жылы Рахманкул хан эли окушат
араларында жайгашкандыктан Орус па- соода сатык менен алектене башташкан. менен Түркияда жашоо уруксаатын алуу
дышачылыгы үчүн стратегиялык кооптуу үчүн Түркия өкмөтүнө кат жазган. Бирок Улуупамирдеги кыргыз жаштары билим
аймак болгондуктан олуттуу көзөмөлдөп Ооганстандан Пакистанга көчүү ал учурдагы саясий кризистин айынан алууну айылдагы башталгыч мектептептен
турушкан. Орус аскерлеринин тынымсыз 1978-жылдан баштап Ооганстандагы жооп дароо келген эмес. АКШ башкарма- башташат. Мектепте эне-тили катары кыр-
эзүүсүнөн тажаган Памир кыргыздары СССР бийлигинин күч алышынан улам лыгы мындай абалдан пайдаланып кыргыз- гыз тили окутулат. Орто мектеп болбогон-
Рахманкул хандын демилгеси менен 1947- Рахманкул хан журтташтарын коммунизм- дарга Аляска аймагынан жер бөлүп берүүнү дуктан айыл жаштары жакынкы аймактар-
жылы Кытай мамлекетине караган Чыгыш ден куткаруу үчүн Пакистанга көчүү че- сунуштаган. АКШ өкмөтү Памир кыргыз- дагы мектеп интернаттарга барып билим
Түркстанга көчүп кетишкен. Бул учурда чимине келет. Ошол эле жылы 1300 киши дарын Аляскага көчүрүп кетүү үчүн учак алышат. Жыл өткөн сайын Улуупамирде
Кытайда бийликти кулатуу аракеттери жү- Пакистанга сапар алып, ал жактагы Гилгит жөнөтөөрдүн алдында, түрк элчилеринин жогорку билимдүүлүк пайызы жогору-
рүп жаткан. шаарындагы качкындар лагерине жайга- жардамы менен кыргыздарга Түркияга ки- лоодо. Ал эми улуу памирдеги тойлор эски-
рүү уруксаты берилген. ден калган каада-салтка ылайык өткөрүлөт.
ocak'14 Coşkun Aral Үрп-адатты коргоо максатында курулган
Түркияга көч “Памир маданият окутуу” уюму уюшту-
1982-жылдын 3-августунда 1138 орун- рулган.
дук конвой ташуучу учак менен Аданага
учуп келишкен. Алгач кыргыздар убакты- Улуттук баалулуктарды унутуш-
луу Ван аймагындагы Карагүндүз айылына
жайгаштырылган. Бирок Карагүндүз ки- кан эмес
чинекей айыл болгондуктан баарын ошол Түркиядагы кыргыздар “Улуупамир май-
жерде жайгаштыруу мүмкүн болгон эмес. рамдары” деп аталган жышааңдын неги-
Мындан улам 362 кишиден турган 96 үй- зинде улуттук колориттеги иш-чараларды
бүлөнү Малатага жөнөтүшкөн. Калган 776 өткөрүүгө аракет кылышат. Манас окуу
кишилик 197 үй-бүлө Карагүндүздө калган. менен башталган ар бир иш-чараларда
Төрт жылдан кийин Памир кыргыздары улуттук баалулуктарга басым жасалат. Кол
Вандын Эрчиш аймагына жакын жердеги өнөрчүлүк, улуттук кийимдер жана кооздук
Алтындере айылына көчүшкөн. Айылга буюмдарынын көргөзмөсү уюштурулуп
жаңы көчүп барганда Рахманкул хан жаш турат. Кыргыз калкына тиешелүү Көк-бөрү
муун Ата Мекенибизди унутпасын деп оюну Улуупамирдеги кыргыздардын тойло-
айылдын атын “Улуупамир” атаган. Рахман- рунда эң маанилүү жана ажырагыс бөлүгү.
кул Хан өз өмүрүндө элинин камын ойло- Түркияда жашаган кыргыздар ар дайым
гон адам болгон. Өз элине бейкуттукту тар- Кыргызстанга болгон сагыныч менен жа-
шап, эң негизги тилеги Ата Мекениндеги
бир туугандарына кайтуу болуп саналат.
Азиянын жүрөгүнөн
батышка көчкөн
Улуу Памир кыргыздары
Эрнист Кубатов
Памир түйүнү Гималай, Каракорум, Теңир
жана Хиндикуш тоолорунун бириккен жеринде
жайгашкан. Падышачыл Орусия Борбор Азияны
каратып ала баштагандан тартып, памирликтер
өз мекенин таштап кетүүгө мажбур болушкан.
Памирликтердин ханы Жапаркул Хан Ооганстан Памирине кайтуу шышкан. Кыргыздарды Пакистан өкмөтү туулап, 1990-жылы 6-августта Улуупамирде
1943-жылы орус аскерлери тарабынан Памир кыргыздары Чыгыш Түркстанда жылуу кабыл алган. Бирок Памир кыргыз- көз жумган. Кыргыздардын хандык салты
ууландырылып, көп өтпөй каза болгон. 2-жылга жакын жашагандан кийин Кытай- дары үчүн ал жактагы күндүн ысыгы өтө эле да Раманкул хан менен кошо токтогон.
Салтка ылайык анын ордуна 30 жаштагы да коммунизм орноп, элдик көтөрүлүш- оордук жараткан. Жада калса 200гө жакын
уулу Рахманкул хан болуп шайланган. Рах- төр токтогондон соң Рахманкул хан элин адам ысыктын айынан көз жумуп, 200гө жа- Көчмөндүк салтын сакташкан
манкул мал чарбачылыкты жакшы билген. кайрадан Ооганстан Памириндеги “Ви- кыны кайра артка кайтууга мажбур болгон.
Ал кыргыз урууларынын жашоо деңгээлин хан” аймагына көчүрүүгө мажбур болгон. Учурда Улуупамир айылында 3850 кыр-
кыска мөөнөттө оңдоого жетишип, өзүн Кыргыздардын кайтып келүүсүн жакшы АКШ өкмөтү Аляскадан жер бер- гыз жашайт. Түркияда келгенине 30 жыл-
мыкты лидер катары көргөзө алган. кабыл алган Ооган бийлиги Рахманкул хан- ген дын жүзү болсо да Памир кыргыздары
га аймактын губернатору наамын берген. көчмөндүк маданиятын унутушкан эмес.
Чыгыш Түркстан Памирине көч Вихандагы жылдар тынчтык жана молчу- Башка бир маданияттын ичинде жашоо, Бүгүнкү күндө да Стамбулдун Зейтинбур-
Падышачыл Орусия тарбынан басып луктун жылдары болду. Бирок, бул аймакта кыргыз каада-салтынын жок болуп кетүү ну, Гүнешли жана Күчүкчекмежени баш кы-
алынган, бирок толугу менен көзөмөл- кыргыздардын жошоо шартынын негизи коркунучун туудурган. Кыргыздар Гилгит- лып көчмөндүк кылгандарды жолуктуруу
дөөгө мүмкүн болбогон Түркстан аймак- болгон мал чарбачылыгы үчүн жайыт ма- те соода түйүндөрүн ачканга да жетишкен. мүмкүн.
тарында жашаган кыргыз уруулары орус селеси бар эле. Саясий жана экологиялык Пакистандын климатынын ысык болуусу,
аскерлери тарабынан кысымга алынып кырдаалдардан улам жалаң гана мал чарба- маданият айырмачылыгы кайрадан көчүүгө Эне-тили катары кыргыз тилин
турган. Памир Ооганстан жана Кытай чек чылык менен эле калбастан жер иштетүү, себеп болду. 1980-жылы Рахманкул хан эли окушат
араларында жайгашкандыктан Орус па- соода сатык менен алектене башташкан. менен Түркияда жашоо уруксаатын алуу
дышачылыгы үчүн стратегиялык кооптуу үчүн Түркия өкмөтүнө кат жазган. Бирок Улуупамирдеги кыргыз жаштары билим
аймак болгондуктан олуттуу көзөмөлдөп Ооганстандан Пакистанга көчүү ал учурдагы саясий кризистин айынан алууну айылдагы башталгыч мектептептен
турушкан. Орус аскерлеринин тынымсыз 1978-жылдан баштап Ооганстандагы жооп дароо келген эмес. АКШ башкарма- башташат. Мектепте эне-тили катары кыр-
эзүүсүнөн тажаган Памир кыргыздары СССР бийлигинин күч алышынан улам лыгы мындай абалдан пайдаланып кыргыз- гыз тили окутулат. Орто мектеп болбогон-
Рахманкул хандын демилгеси менен 1947- Рахманкул хан журтташтарын коммунизм- дарга Аляска аймагынан жер бөлүп берүүнү дуктан айыл жаштары жакынкы аймактар-
жылы Кытай мамлекетине караган Чыгыш ден куткаруу үчүн Пакистанга көчүү че- сунуштаган. АКШ өкмөтү Памир кыргыз- дагы мектеп интернаттарга барып билим
Түркстанга көчүп кетишкен. Бул учурда чимине келет. Ошол эле жылы 1300 киши дарын Аляскага көчүрүп кетүү үчүн учак алышат. Жыл өткөн сайын Улуупамирде
Кытайда бийликти кулатуу аракеттери жү- Пакистанга сапар алып, ал жактагы Гилгит жөнөтөөрдүн алдында, түрк элчилеринин жогорку билимдүүлүк пайызы жогору-
рүп жаткан. шаарындагы качкындар лагерине жайга- жардамы менен кыргыздарга Түркияга ки- лоодо. Ал эми улуу памирдеги тойлор эски-
рүү уруксаты берилген. ден калган каада-салтка ылайык өткөрүлөт.
ocak'14 Coşkun Aral Үрп-адатты коргоо максатында курулган
Түркияга көч “Памир маданият окутуу” уюму уюшту-
1982-жылдын 3-августунда 1138 орун- рулган.
дук конвой ташуучу учак менен Аданага
учуп келишкен. Алгач кыргыздар убакты- Улуттук баалулуктарды унутуш-
луу Ван аймагындагы Карагүндүз айылына
жайгаштырылган. Бирок Карагүндүз ки- кан эмес
чинекей айыл болгондуктан баарын ошол Түркиядагы кыргыздар “Улуупамир май-
жерде жайгаштыруу мүмкүн болгон эмес. рамдары” деп аталган жышааңдын неги-
Мындан улам 362 кишиден турган 96 үй- зинде улуттук колориттеги иш-чараларды
бүлөнү Малатага жөнөтүшкөн. Калган 776 өткөрүүгө аракет кылышат. Манас окуу
кишилик 197 үй-бүлө Карагүндүздө калган. менен башталган ар бир иш-чараларда
Төрт жылдан кийин Памир кыргыздары улуттук баалулуктарга басым жасалат. Кол
Вандын Эрчиш аймагына жакын жердеги өнөрчүлүк, улуттук кийимдер жана кооздук
Алтындере айылына көчүшкөн. Айылга буюмдарынын көргөзмөсү уюштурулуп
жаңы көчүп барганда Рахманкул хан жаш турат. Кыргыз калкына тиешелүү Көк-бөрү
муун Ата Мекенибизди унутпасын деп оюну Улуупамирдеги кыргыздардын тойло-
айылдын атын “Улуупамир” атаган. Рахман- рунда эң маанилүү жана ажырагыс бөлүгү.
кул Хан өз өмүрүндө элинин камын ойло- Түркияда жашаган кыргыздар ар дайым
гон адам болгон. Өз элине бейкуттукту тар- Кыргызстанга болгон сагыныч менен жа-
шап, эң негизги тилеги Ата Мекениндеги
бир туугандарына кайтуу болуп саналат.
