Page 14 - Gazete Manas
P. 14
AĞLIK
БАЛДАР АДАБИЯТЫНЫН АЯНЫЧТУУ АБАЛЫ
Çocuklar Kaybolan Masallarını Arıyor
Бүгүнкү күндө балдарды компьютер, телефон оюндарына Günümüzde çocukların bilgisayar ve telefon oyunlarına olan
азгырылып, китеп окубайт деп күнөөлөй беребиз. Бирок, ilgisinden yakınıp, kitap okumuyor diye suçluyoruz. Ancak
алар окуй турган китептер барбы, китеп окуу мадания- okuyacak kitaplar var mı, kitap okuma alışkanlığını oturtmak
тын калыптандырууга жасалган аракеттер жүргүзүлүп
için neler yapılıyor gibi sorulara cevap bulmaya çalıştık.
келеби, деген суроолорго жооп издөөдө негиз бар.
Айзирек Урматбекова Ayzirek Urmatbekova
“Балдар адабияты” деген тү- сарптаган чыгымдарды жаза баш- ча китептерди, биринчи кезекте балдарга арналган китептерди тара- Çocuk edebiyatı terimi kırgız di- kıpbek Abdıldaev’in Bal Çelek kitabı
шүнүк термин катары кыргыз тагам. Окууну бүткөндөн кийин тууда байланыш түйүндөрү жигердүү роль ойной баштаган. Мисалы, line Sovyet döneminde giren bir söz ödülalmayahakkazandı.Engüzelter-
тилине совет бийлигинин жылда- Германияга өтүп, учурда иштеп “Кыргыз почтасы” китептерди өлкөнүн бардык почта түйүндөрүндө gibi görünse de Kırgız halkı eskiden cüme ödülüne ise Salican Cigitov’un
рында гана пайда болгону менен сарпталган каражаттардын, акча- сатуу кызматын өз мойнуна алган. Бул ошо кездеги президент Роза beri gençlerin düşünce kabiliyetini tercüme ettiği A.S.Puşkin’in Altın Ba-
кыргыз эли тээ атам замандан нын 2-3 эсесин кайтарып койду”, Отунбаеванын макулдугу менен президенттик пландын алкагында geliştirmek amacıyla anlamlı ve hızlı lık hakkındaki masalı ve Abdıkerim
бери эле жаш балдардын ой жү- -деп белгиледи. китеп соодасын нормалдаштыруу боюнча уюштурулган. konuşabilmesi için bilmeceleri, dün- Muratov Türkçe’den tercüme ettiği
гүртүүсүн жакшыртып логика- yaya olan bakış açısını geliştirmek Ninemin Altın Sandığı isimli masalı
Mart'14 сын өстүрүү үчүн табышмак- Үч жашка чейинки балдардын amacıyla masalları anlata gelmiştir. seçildi.
тарды, тилин жатык кылып, так мээси үйрөнүүгө абдан ыктуу
сүйлөшү үчүн жаңылмачтарды, экендигин белгилеген невролог- 2012 yılında çocuklar için sade- Ancak bütün bu yapılanlar ye-
дүйнөгө болгон көз карашын, тү- дор ушул куракта китеп окуп бе- ce 62 kitap çıktı terli değil. Şu an Kırgızistan çocuk
шүнүгүн кеңейтүү, калыптанды- рүү, алардын жашоого болгон көз edebiyatının genel durumu oldukça
руу максатында жөө жомокторду карашын, дүйнөнү кабылдоосун Devlet Kitap Bölümü'nün Müdür kötü. Resmi ve sivil toplum örgütleri
айтып келген. калыптандырууга өбөлгө түзө- Yardımcısı Kalen Sıdıkova, 2012 yı- çocuk edebiyatıyla çok fazla ilgilen-
рүн айтышкан. lında 1080 kitap yayınlandığını 198’i memektedir. Gençler için çıkarılan
2012-жылы балдарга арнал- edebi kitaplar oluştururken, Bu 198 kitapların sayısı bir elin parmaklarını
ган 62 гана китеп чыккан Балдарга арнап жазган kitabın ise sadece 62’sini çocuklar için geçmiyor. Genel problemimiz de dil
калемгерлерге колдоо жок çıkarılan kitaplar olduğunu belirtti. meselesidir. Kentte yayınlanan kitap-
Мамлекеттик китеп палатасы- Өкмөттүн маалымат бөлүмү- Çok üzücü tarafı da bu kitapların sa- lar çoğunlukla Rus dilinde ve sadece
нын директорунун орун басары, нөн билдиргендей үстүбүздөгү dece 38’i Kırgız dilinde, geri kalanı şehir çocukları için yayımlanmışa
Кыргыз Республикасынын мада- жылы балдар адабияты боюнча Rusça, Özbekçe ve diğer dillerdeki ki- benziyor. Oysa köy çocukları renkli
ниятына эмгек сиңирген ишмер сыйлык тапшырылган. Сый- taplar oluşturuyor. Çocuk edebiyatı- resimlerle hazırlanan masal kitaplarını
Кален Сыдыкованын айтымында лыкка Сулайман Рысбаевдин nın bu durumuna bakarak çocukların rüyalarında bile görememeleri acı bir
2012-жылы 1080 китеп жарык “Айбийке сулуу” китеби, Жаны- kitap okumadığını söylemek çokta gerçek. Bu da çocuğun gelişmesinde-
көрүп, 198и көркөм адабияттан бек Жунушевдин “Жашынмак”, doğru değil. Ülkemizin geleceği olan ki büyüklerimizin en büyük hatasıdır.
туруп, ошолордун ичинен эң “Бака, бака балчак”, “Бир орундуу çocuklar için çıkartılan kitapların sayı- Çünkü masal kendince bir dünyadır.
өкүнүчтүүсү 62 гана китеп жаш самолёт”, “Бал курсак” китептери sı yayınlanan bütün kitapların yüzde Maalesef köylü Kırgız çocukları o
балдарга арналган. Баса белгилей жана Жакыпбек Абдылдаевдин onu bile değil. dünyanın dışında yaşamak zorunda
кетчү нерсе, анын 38и гана кыр- “Бал челек” жыйнагы татыктуу kalıyor. .Elbette bu konuda çalışma-
гыз тилинде болуп, калганы баш- болгон. Ал эми эң мыкты котор- Kitapların yerini ne bilgisayar larını sürdürenlerde var. Örneğin Eski
ка орус, өзбек, англис жана башка молор сыйлыгына Салижан Жи- nede televizyon alır Cumhurbaşkanı Roza Otunbaeva
тилдерде чыккан. 2013-жылдагы гитов которгон А.С.Пушкиндин kendi vakfı aracılığıyla çocuk edebiya-
статистика 23-апрель Эларалык “Алтын балык жөнүндө жомогу” Başarılı çocuklar nasıl yetiştiri- tına katkıda bulunuyor. Bebek Şarkısı
китеп күнүнө карата чыгарылат. жанаАбдыкеримМуратовкотор- lebilir? Bu soruyu İngiliz Gazeteci adlı yarışma düzenleyerek bu alana
Балдар адабиятынын кейиштүү гон “Чоң энемдин алтын санды- Saymon Kuper: ‘Anne babalara basit katkı sağladı. Yarışma aracılığıyla ço-
абалын көрүп туруп, балдар ки- гы” аттуу түрк элдердин жомок- öneriler: çocuğunuzla konuşun, kitap cuk şiirleri ve şarkıları yazan şair ve
теп окубайт деп айтуунун өзү тору болду. okuyun ve şarkı söyleyiniz’ diye ce- yazarlara sponsorluk yapıyor.
туура эмес. “Азыркы тапта Кыргызстанда- vaplamıştır. Psikologların dediklerine
гы балдар адабиятынын жалпы göre anne babanın bu yaptıkları çocu- Çocuk Kitapları Postanelerde
Өлкөнүн келечеги болгон бал- абалы мышык ыйлагыдай. Деге- ğun zihinsel gelişimine katkı sağlıyor.
дарга арналып чыккан китептер- ним дээрлик көңүл бурулбай кал- 2010 yılından başlayarak kırgızca
дин саны жалпы жарык көргөн ды. Жаш өспүрүмдөргө арналган Çocuklara harcanan emekler, kitapları özellikle de çocuk kitaplarını
окулуктардын 10 пайызын да түз- китептер чыкса да аз санда. Анан gelecekte yatırım olarak bizlere dö- dağıtmada posta çok büyük katkı sağ-
бөйт. Коомдун эртеңкиге болгон эң негизгиси тил маселесинде. necektir. Gerçek şu ki memlekette lıyor. Mesela Kırgız Postası kitapları
ишеничи, жаш курактагыларга Шаарда басылган китептер өң- hapishanelere harcanan paraya göre ülkenin bütün postanelerine dağıta-
кошкон салымы ушунчалыкпы? чөй орус тилинде жана шаардык çocuklara harcanan paraların geri dö- rak çocukların satın olmasına olanak
балдарга гана багытталган. Элет- nüşü mümkündür. Anne babaların sağlıyor. Bu iş dönemin Cumhurbaş-
Китепти компьютер, теле- теги балдар түстүү сүрөттөр ме- çocukları için harcadıkları bütün har- kanı Roza Otunbayeva’nın desteğiyle
визор алмаштыра албайт нен берилген жомок китептерди camalar, çocuklarının en iyi şekilde yapılmış bir girişimdir.
көрөэлекдесекжаңылышпайбыз. yetişmesi, yapılan masrafların boşa
Ийгилик ээсин кантип тарбия- Бул баланын калыптануусундагы gitmediğinin en önemli göstergesidir. Yalnız ağaç orman olmaz
лоого болот? Бул суроого британ эң чоң кемчилик. Анткени жомок
журналисти Саймон Купер: “Ата - өзүнчө бир дүйнө. Элеттик кыр- 3 yaşına daha gelmemiş çocukların Yüzden fazla hikaye, şiir yazıp ço-
-энелерге айта турган жөнөкөй гызтилдүүбалдарошолдүйнөнүн zihinsel öğrenme yeteneğine sahip ol- cuklar için 27 kitap yazan , Keremet
гана нерселер: балаңыз менен сыртында калып жатат. Албетте, duğunu belirten nevrologlar bu yaşta Göç, Comok dünyasına Seyahat
сүйлөшүңүз, ага китеп окуп жана бул жаатта иш алып барган адам- onlara kitap okumak çocuklarımızın televizyon programlarının ortaya
ырдап бериңиз”,-деп жооп берген дар да жок эмес. Маселен мур- hayata olan bakış açısını, dünyayı ta- çıkmasına büyük katkı sağlayan Bek-
экен. Психологдордун айтуусун- дагы президент Роза Отунбаева nımasını, onların gelişmesine katkı cıldız günümüzde Yazarlar Birliği’nde
да, ата-эненин бул далалаты бала- өзүнүн фонду аркылуу балдар sağlayacağını söylüyor. arşivde çalışarak çocuk edebiyatını
нын мээсин калыпка салууга ара- адабиятына салым кошуп жатат. geliştirmektedir.Ama yalnız ağaç or-
кет жасоо болуп эсептелет экен. "Бөбөк ыры" деген конкурс өт- Çocuk edebiyatını destek- man olmaz denildiği gibi çocuk ede-
көрдү. Балдар ырларын жазган leyen pek az insan vardır biyatının gelişmesi için yalnız insanın
Ош облусунун Кара-Суу ра- акын-жазуучуларга демөөрчү бо- Ülkemizde yayınlanan haberlere çabalaması başarılı olmak için yeterli
йонунун тургуну Асылкан Кыр- луп жатат. göre geçen sene çocuk edebiyatına değildir.
гызбаева: “Менин уулум Бектур 2010-жылдан баштап кыргыз- katkıdabulunanlarödüllendirildi.Tö-
Кыргыз-Түрк “Сема” балдар rende Sulayman Rısbayev’in Aybiyke
лицейине тапшырып, окуй баш- Suluu kitabı Canıbek Cunuşev’in Ja-
тагандан бери блокнот ачып, ага şınmak,BakaBakaBalçak, BirOrun-
duu Uçak, Bal Kursak kitapları Ca-
БАЛДАР АДАБИЯТЫНЫН АЯНЫЧТУУ АБАЛЫ
Çocuklar Kaybolan Masallarını Arıyor
Бүгүнкү күндө балдарды компьютер, телефон оюндарына Günümüzde çocukların bilgisayar ve telefon oyunlarına olan
азгырылып, китеп окубайт деп күнөөлөй беребиз. Бирок, ilgisinden yakınıp, kitap okumuyor diye suçluyoruz. Ancak
алар окуй турган китептер барбы, китеп окуу мадания- okuyacak kitaplar var mı, kitap okuma alışkanlığını oturtmak
тын калыптандырууга жасалган аракеттер жүргүзүлүп
için neler yapılıyor gibi sorulara cevap bulmaya çalıştık.
келеби, деген суроолорго жооп издөөдө негиз бар.
Айзирек Урматбекова Ayzirek Urmatbekova
“Балдар адабияты” деген тү- сарптаган чыгымдарды жаза баш- ча китептерди, биринчи кезекте балдарга арналган китептерди тара- Çocuk edebiyatı terimi kırgız di- kıpbek Abdıldaev’in Bal Çelek kitabı
шүнүк термин катары кыргыз тагам. Окууну бүткөндөн кийин тууда байланыш түйүндөрү жигердүү роль ойной баштаган. Мисалы, line Sovyet döneminde giren bir söz ödülalmayahakkazandı.Engüzelter-
тилине совет бийлигинин жылда- Германияга өтүп, учурда иштеп “Кыргыз почтасы” китептерди өлкөнүн бардык почта түйүндөрүндө gibi görünse de Kırgız halkı eskiden cüme ödülüne ise Salican Cigitov’un
рында гана пайда болгону менен сарпталган каражаттардын, акча- сатуу кызматын өз мойнуна алган. Бул ошо кездеги президент Роза beri gençlerin düşünce kabiliyetini tercüme ettiği A.S.Puşkin’in Altın Ba-
кыргыз эли тээ атам замандан нын 2-3 эсесин кайтарып койду”, Отунбаеванын макулдугу менен президенттик пландын алкагында geliştirmek amacıyla anlamlı ve hızlı lık hakkındaki masalı ve Abdıkerim
бери эле жаш балдардын ой жү- -деп белгиледи. китеп соодасын нормалдаштыруу боюнча уюштурулган. konuşabilmesi için bilmeceleri, dün- Muratov Türkçe’den tercüme ettiği
гүртүүсүн жакшыртып логика- yaya olan bakış açısını geliştirmek Ninemin Altın Sandığı isimli masalı
Mart'14 сын өстүрүү үчүн табышмак- Үч жашка чейинки балдардын amacıyla masalları anlata gelmiştir. seçildi.
тарды, тилин жатык кылып, так мээси үйрөнүүгө абдан ыктуу
сүйлөшү үчүн жаңылмачтарды, экендигин белгилеген невролог- 2012 yılında çocuklar için sade- Ancak bütün bu yapılanlar ye-
дүйнөгө болгон көз карашын, тү- дор ушул куракта китеп окуп бе- ce 62 kitap çıktı terli değil. Şu an Kırgızistan çocuk
шүнүгүн кеңейтүү, калыптанды- рүү, алардын жашоого болгон көз edebiyatının genel durumu oldukça
руу максатында жөө жомокторду карашын, дүйнөнү кабылдоосун Devlet Kitap Bölümü'nün Müdür kötü. Resmi ve sivil toplum örgütleri
айтып келген. калыптандырууга өбөлгө түзө- Yardımcısı Kalen Sıdıkova, 2012 yı- çocuk edebiyatıyla çok fazla ilgilen-
рүн айтышкан. lında 1080 kitap yayınlandığını 198’i memektedir. Gençler için çıkarılan
2012-жылы балдарга арнал- edebi kitaplar oluştururken, Bu 198 kitapların sayısı bir elin parmaklarını
ган 62 гана китеп чыккан Балдарга арнап жазган kitabın ise sadece 62’sini çocuklar için geçmiyor. Genel problemimiz de dil
калемгерлерге колдоо жок çıkarılan kitaplar olduğunu belirtti. meselesidir. Kentte yayınlanan kitap-
Мамлекеттик китеп палатасы- Өкмөттүн маалымат бөлүмү- Çok üzücü tarafı da bu kitapların sa- lar çoğunlukla Rus dilinde ve sadece
нын директорунун орун басары, нөн билдиргендей үстүбүздөгү dece 38’i Kırgız dilinde, geri kalanı şehir çocukları için yayımlanmışa
Кыргыз Республикасынын мада- жылы балдар адабияты боюнча Rusça, Özbekçe ve diğer dillerdeki ki- benziyor. Oysa köy çocukları renkli
ниятына эмгек сиңирген ишмер сыйлык тапшырылган. Сый- taplar oluşturuyor. Çocuk edebiyatı- resimlerle hazırlanan masal kitaplarını
Кален Сыдыкованын айтымында лыкка Сулайман Рысбаевдин nın bu durumuna bakarak çocukların rüyalarında bile görememeleri acı bir
2012-жылы 1080 китеп жарык “Айбийке сулуу” китеби, Жаны- kitap okumadığını söylemek çokta gerçek. Bu da çocuğun gelişmesinde-
көрүп, 198и көркөм адабияттан бек Жунушевдин “Жашынмак”, doğru değil. Ülkemizin geleceği olan ki büyüklerimizin en büyük hatasıdır.
туруп, ошолордун ичинен эң “Бака, бака балчак”, “Бир орундуу çocuklar için çıkartılan kitapların sayı- Çünkü masal kendince bir dünyadır.
өкүнүчтүүсү 62 гана китеп жаш самолёт”, “Бал курсак” китептери sı yayınlanan bütün kitapların yüzde Maalesef köylü Kırgız çocukları o
балдарга арналган. Баса белгилей жана Жакыпбек Абдылдаевдин onu bile değil. dünyanın dışında yaşamak zorunda
кетчү нерсе, анын 38и гана кыр- “Бал челек” жыйнагы татыктуу kalıyor. .Elbette bu konuda çalışma-
гыз тилинде болуп, калганы баш- болгон. Ал эми эң мыкты котор- Kitapların yerini ne bilgisayar larını sürdürenlerde var. Örneğin Eski
ка орус, өзбек, англис жана башка молор сыйлыгына Салижан Жи- nede televizyon alır Cumhurbaşkanı Roza Otunbaeva
тилдерде чыккан. 2013-жылдагы гитов которгон А.С.Пушкиндин kendi vakfı aracılığıyla çocuk edebiya-
статистика 23-апрель Эларалык “Алтын балык жөнүндө жомогу” Başarılı çocuklar nasıl yetiştiri- tına katkıda bulunuyor. Bebek Şarkısı
китеп күнүнө карата чыгарылат. жанаАбдыкеримМуратовкотор- lebilir? Bu soruyu İngiliz Gazeteci adlı yarışma düzenleyerek bu alana
Балдар адабиятынын кейиштүү гон “Чоң энемдин алтын санды- Saymon Kuper: ‘Anne babalara basit katkı sağladı. Yarışma aracılığıyla ço-
абалын көрүп туруп, балдар ки- гы” аттуу түрк элдердин жомок- öneriler: çocuğunuzla konuşun, kitap cuk şiirleri ve şarkıları yazan şair ve
теп окубайт деп айтуунун өзү тору болду. okuyun ve şarkı söyleyiniz’ diye ce- yazarlara sponsorluk yapıyor.
туура эмес. “Азыркы тапта Кыргызстанда- vaplamıştır. Psikologların dediklerine
гы балдар адабиятынын жалпы göre anne babanın bu yaptıkları çocu- Çocuk Kitapları Postanelerde
Өлкөнүн келечеги болгон бал- абалы мышык ыйлагыдай. Деге- ğun zihinsel gelişimine katkı sağlıyor.
дарга арналып чыккан китептер- ним дээрлик көңүл бурулбай кал- 2010 yılından başlayarak kırgızca
дин саны жалпы жарык көргөн ды. Жаш өспүрүмдөргө арналган Çocuklara harcanan emekler, kitapları özellikle de çocuk kitaplarını
окулуктардын 10 пайызын да түз- китептер чыкса да аз санда. Анан gelecekte yatırım olarak bizlere dö- dağıtmada posta çok büyük katkı sağ-
бөйт. Коомдун эртеңкиге болгон эң негизгиси тил маселесинде. necektir. Gerçek şu ki memlekette lıyor. Mesela Kırgız Postası kitapları
ишеничи, жаш курактагыларга Шаарда басылган китептер өң- hapishanelere harcanan paraya göre ülkenin bütün postanelerine dağıta-
кошкон салымы ушунчалыкпы? чөй орус тилинде жана шаардык çocuklara harcanan paraların geri dö- rak çocukların satın olmasına olanak
балдарга гана багытталган. Элет- nüşü mümkündür. Anne babaların sağlıyor. Bu iş dönemin Cumhurbaş-
Китепти компьютер, теле- теги балдар түстүү сүрөттөр ме- çocukları için harcadıkları bütün har- kanı Roza Otunbayeva’nın desteğiyle
визор алмаштыра албайт нен берилген жомок китептерди camalar, çocuklarının en iyi şekilde yapılmış bir girişimdir.
көрөэлекдесекжаңылышпайбыз. yetişmesi, yapılan masrafların boşa
Ийгилик ээсин кантип тарбия- Бул баланын калыптануусундагы gitmediğinin en önemli göstergesidir. Yalnız ağaç orman olmaz
лоого болот? Бул суроого британ эң чоң кемчилик. Анткени жомок
журналисти Саймон Купер: “Ата - өзүнчө бир дүйнө. Элеттик кыр- 3 yaşına daha gelmemiş çocukların Yüzden fazla hikaye, şiir yazıp ço-
-энелерге айта турган жөнөкөй гызтилдүүбалдарошолдүйнөнүн zihinsel öğrenme yeteneğine sahip ol- cuklar için 27 kitap yazan , Keremet
гана нерселер: балаңыз менен сыртында калып жатат. Албетте, duğunu belirten nevrologlar bu yaşta Göç, Comok dünyasına Seyahat
сүйлөшүңүз, ага китеп окуп жана бул жаатта иш алып барган адам- onlara kitap okumak çocuklarımızın televizyon programlarının ortaya
ырдап бериңиз”,-деп жооп берген дар да жок эмес. Маселен мур- hayata olan bakış açısını, dünyayı ta- çıkmasına büyük katkı sağlayan Bek-
экен. Психологдордун айтуусун- дагы президент Роза Отунбаева nımasını, onların gelişmesine katkı cıldız günümüzde Yazarlar Birliği’nde
да, ата-эненин бул далалаты бала- өзүнүн фонду аркылуу балдар sağlayacağını söylüyor. arşivde çalışarak çocuk edebiyatını
нын мээсин калыпка салууга ара- адабиятына салым кошуп жатат. geliştirmektedir.Ama yalnız ağaç or-
кет жасоо болуп эсептелет экен. "Бөбөк ыры" деген конкурс өт- Çocuk edebiyatını destek- man olmaz denildiği gibi çocuk ede-
көрдү. Балдар ырларын жазган leyen pek az insan vardır biyatının gelişmesi için yalnız insanın
Ош облусунун Кара-Суу ра- акын-жазуучуларга демөөрчү бо- Ülkemizde yayınlanan haberlere çabalaması başarılı olmak için yeterli
йонунун тургуну Асылкан Кыр- луп жатат. göre geçen sene çocuk edebiyatına değildir.
гызбаева: “Менин уулум Бектур 2010-жылдан баштап кыргыз- katkıdabulunanlarödüllendirildi.Tö-
Кыргыз-Түрк “Сема” балдар rende Sulayman Rısbayev’in Aybiyke
лицейине тапшырып, окуй баш- Suluu kitabı Canıbek Cunuşev’in Ja-
тагандан бери блокнот ачып, ага şınmak,BakaBakaBalçak, BirOrun-
duu Uçak, Bal Kursak kitapları Ca-
