Page 15 - Gazete Manas
P. 15
15
“Кымбатынанбы” же Pahalısı mı Yoksa
“китайдыкынанбы”? Çin’den Geleni mi?
Даткайым Азамат кызы Datkayım Azamat kızı
Кыргызстанда дыйканчылык жакшы өнүккөн болсо да күндөлүк колдону- Kırgızistan’da tarım gelişmiş olmasına rağmen günlük
луучу тамак-аштын көпчүлүк бөлүгү чет өлкөдөн импорттолот. Бирок kullandığımız yiyecek içeceklerin birçoğu yurtdışından ithal
сырттан алып келинген тамак-аштарды көзөмөлдөө боюнча норма- ediliyor. İthal edilen gıdalar için bir kontrol mekanizması
тивдик актылар жок. ГӨО тамак-аштарды көзөмөлдөө боюнча өкмөт- da bulunmuyor.GDO’lu gıdaları kontrol için çıkarılan
түн токтому да жыргатаарлык иштейбейт. Андай тамак-аштар kanunlarda çalışmıyor.Bu tür gıdalar halkın sağlığına zarar
калктын саламаттыгына чоң коркунуч келтирип, ар кандай ооруларга veriyor ve birçok hastalığın ortaya çıkmasına neden oluyor.
себепчи болууда, деп белгилешет адистер.
“Бизге тоокторду фирмадан таштап Анткени мындай продукциялар Кыргызстанда жа- Hangi Markayı sattığımızı bilmiyoruz yatay gen geçişi olasılığı bulunmakla birlikte, yapılan bi-
кетет” кынкы 10 жыл аралыгында гана пайда болгон. Учурда limsel çalışmalarda bazı transgenik ürünlerde bulunan
бир дагы жаран ГӨО дон улам ооруканаларга каттал- Zamira hanım 1 yıldır Oş Pazarı’nda ta- antibiyotiğe dayanıklılık genlerinin hastalık yapan mik-
ЗамираайымбиржылданбериОшбазарындатоок ган эмес. Бирок бул калктын саламаттыгы жайында vuk satarak yaşamını sürdürüyor. Tezgahına roorganizmalara geçmediği gösterilmiştir. Ancak, ülke-
менен өрдөк этин сатып күн көрөт. Алгач эле мени деген мааниге келбейт. Кийинки муунга акырындык yaklaştığımda:“Kızım hangisinden satın alacaksın mizde de çok sık görülen reçetesiz ve gereksiz antibiyo-
көрүп “кызым, кандайынан аласын, кымбатынанбы менен терс таасирин тийгизип көптөгөн ооруларга pahalı olanı mı yoksa Çin’den geleni mi” diye bana tik kullanımının antibiyotiğe dirençli süper-mikroplara
же китайскийденби?”,- деп саны чоң тоок этин көр- жол ачат. Ошондо гана өкмөт бул маселеге олутту ма- tavuk etlerini gösterdi. Sorduğumda ikisi arasında neden olduğu su götürmez bir gerçektir.
сөттү. Сурасам арасында болгону 25 сом гана айыр- миле жасап баштайт. Ооруну айыктырганга салыш- 25 som fark olduğunu öğrendim. Nerden getiriyor-
ма бар экен. Кайдан алып келесиздер, деген суроомо тырмалуу алдын алган жакшы. Ага чейин алдын алуу sunuz dediğimde “Bize Amerika’daki firmalardan Biologi biliminin doktarasi Ermak Vladimir İrin 2005
“Бизге Америкадагы фирмадан таштап кетишет”,- деп чараларын көрүп, калкка түшүндүрүүлөр жүргүзүп getiriyorlar” diye çok sevinerek cevap verdi. Üzerin- yılında GDO’yu fareleri öldürmek için kullanmıştır.
сыймыктануу менен жооп берди. Эч кандай аталыш- турабыз. Кыргыздар ичер суусу түгөнөөр мезгилде de etiketi dahi bulunmayan bu firmalarla ilgili hiçbir GDO ürünleri üretenler için insan hayatı farelerden bir
ка ээ болбогон бул фирманы тастыктаган келишим гана дарыгерлерге келишет. Ал мезгилде дарылоого dokümanda ellerinde olmadığını öğrendik. Bu ürü- farkı yok.
баракчасы да жок экен. Бул товарыңыз ГӨО эмеспи мүмкүн эмес болуп калат, - дейт доктор Гүлнара Са- nünüz GDO değil mi diye sorduğumda “Biz GDO
деген суроомо “ал эмне? Биз ГӨО сатпайбыз, башка матова. satmıyoruz. Başka birisinden sorun” diye yanındaki Hastalıklar çıkana kadar sorun yok
жактан сурап көрүңүз ”,- деп жанында бирге иштеген satıcıya “sende var mı” diye yanındaki satıcıya sordu.
аялга “сенде барбы” деп кайрылып койду. Бул базарда Мыйзамга мыйзам каршы Bu pazarda GDO hakkında hiç bilgisi olmayan bir DoktorGulnaraSamatova’nındediğinegöreGDO’lu
ГӨО жөнүндө эч кандай маалыматка ээ болбогон gıdalar çok dikkatte alınmıyor. Çünkü bu gibi ürünler
бир гана Замира эже эмес, сатуучулар отурганын бай- Бишкек шаарындагы санитардык эпидемология- son 10 yılda ortaya çıktı. Bu zamana kadar hiç bir in-
кадым. лык көзөмөлдөө борборунун, тамак-аш текшерүү
бөлүмүнүн жетекчиси Мухаммад Мурзашев ГӨО tek Zamira Abla değil yüzlerce satıcı bulunuyor. Ka- san GDO’lu gıdalar nedeniyle hastalanmadı. Ancak bu Mart'14
ГӨО деген эмне? тамак аштарды текшерүүчү лабораториялар жок эке- rınları doysun yeter. Satın aldıkları yüzlerce ürünün
ГӨО -Генетикалык өзгөртүлгөн организм (ГМО – нин билдирди. “Базарларга бир жылда бир гана жолу GDO’lu olup olmadığının onlar için hiçbir önemi GDO’lu gıdaların sağlıklı olduğu anlamına gelmiyor. Bu
Генетически модифицированный организм). Жаңы санитардык көзөмөлдөө жүргүзө алабыз. Анда да 10 yok.
бир организмди жаратуу үчүн, жандуу бир организм- күн мурун кайсы күндөрү барышыбыз мүмкүндүгү tür gıdalar gelecek nesillere zarar vereceği kaçınılmaz bir
ге башка же болбосо ошол эле түрдөгү организмдеги жөнүндө билдирүү жөнөтөбүз. Алар биз барганча GDO nedir?
химиялык жол аркылуу гендин өтүүсү-генетикалык даярданып турушат. Биз текшерип, таза экен деп чы- gerçek. Hükümet çok önem vermiyor.
өзгөртүлгөн организм болот. Бүгүнкү күндө ГӨО гып кетебиз. Каалаган күнү көзөмөлдөй албайсың, Genetiği değiştirilmiş gıdalara "hayır" diyenler,
тамак-аштардан улам онкологиялык оорулардын анткени мыйзам ага жол бербейт. 2007-жылы чыккан bunun nedenlerini şöyle anlatıyor: Gıdalar kontrol edilmiyor
көбөйүшү, иммунитеттин төмөндөшү (көбүнчө мыйзамдан кийин эскертүүсүз көзөмөлдөө мүмкүн Bişkek şehrindeki Sıhhi Epidemolojik İstasyonu
жаш балдарда), бойдун өспөй калуусу, ымыркайлар- эмес, адам укуктарын бузган болосуң. ГӨО тамак Önce tanımını ortaya koyalım. Kendi türünden Yiyecek İçecek Bölümü Başkanı Muhammad Murza-
дын аз төрөлүүсү, төрөлгөн балдардын физикалык -аштарды эмес, ачык жерде сатылып жаткан салат- ya da kendi türü dışındaki bir canlıdan gen aktarı- şev, ülkede satılan yiyecek içecekleri kontrol etmek için
жактан алсыз, акылы кем болуп калуусу байкалууда. тарды да көзөмөлдөй албайбыз... Канча адам ууланып, larak bazı özellikleri değiştirilen bitki, hayvan ya da laboratuarlarının yok olduğunu belirtti. Pazarları yılda
2004-жылы НАТОнун бир мучөсү эскерткендей ооруканада жатат... Колубуздан эч нерсе келбейт... mikroorganizmalara "Genetiği değiştirilmiş organiz- bir kere kontrol ediyoruz. Gitmeden 10 gün önce haber
ГӨО биологиялык курал катары колдонулуп жатат. Өкмөт тараптан бизге текшербейсиңер деп келишет ma" (GDO) deniyor. Doğada organizmalar arasında veriyoruz. İstediğimiz zaman gidip kontrol edemiyoruz.
Биология илиминин доктору Ермак Владимир Ирин да, мыйзамды айтып берсең ушундай жери да барбы Çünkü yasalar bu şekilde. Birçok insan hijyenli olmayan
2005-жылы эксперемент жасоо үчүн ГӨО менен өс- деп кайра бизден сурап кетишет”, - дейт Мухаммад yiyeceklerden dolayı hastalanıyor.
түрүлгөн буудай жана буурчакты келемиштерге бер- Мурзашев.
ген учурда акырындык менен өлүп жок болгону анык-
талган.ГӨОтамак-аштардыөндүргөнөндүрүүчүлөрү Ар ким өз жеген тамагыбызга көңүл буруп, ден-
адам өмүрүн ушул келемиштерден да төмөн баала- соолукта жүргөнүбүз Кыргызстандын келечеги жана
шабы деген суроону бергиң келет?.. Продукциялар кийинкимуунүчүнжасаганэңпайдалуужакшылыгы-
чет өлкөдөн келип жатканы менен бийлик башында быз болот, - деп окурманга эскерткибиз келет.
отургандарда кайдыгер карап жатышат.Буга чейин
ЖК депутаты Дамира Ниязалиева бул маселени бир Натуралдык тамак-аш менен ГӨОну
канча жолу көтөрүп чыккан, тилекке каршы эч кандай кантип айырмалайт?
натыйжа болгон эмес.
ГӨО көбүнчө күнүмдүк колдонулуучу жер жемиш-
Оору чыкканда гана көңүл бурулат терде: алма, алмурут, картошка, буурчак, күрүч, ашка-
Доктор Гулнара Саматованын айтымында ГӨО бак, жүгөрү, сүттөн жасалган азыктарда: сүт, кефир,
тамак-аштарына өтө чоң деңгээлде көңүл бурула элек. йогурт, колбаса; кондитердик шириндиктирде: шо-
колад, кант; жада калса ичкен чайыбызда да болушу
мүмкүн.
“Кымбатынанбы” же Pahalısı mı Yoksa
“китайдыкынанбы”? Çin’den Geleni mi?
Даткайым Азамат кызы Datkayım Azamat kızı
Кыргызстанда дыйканчылык жакшы өнүккөн болсо да күндөлүк колдону- Kırgızistan’da tarım gelişmiş olmasına rağmen günlük
луучу тамак-аштын көпчүлүк бөлүгү чет өлкөдөн импорттолот. Бирок kullandığımız yiyecek içeceklerin birçoğu yurtdışından ithal
сырттан алып келинген тамак-аштарды көзөмөлдөө боюнча норма- ediliyor. İthal edilen gıdalar için bir kontrol mekanizması
тивдик актылар жок. ГӨО тамак-аштарды көзөмөлдөө боюнча өкмөт- da bulunmuyor.GDO’lu gıdaları kontrol için çıkarılan
түн токтому да жыргатаарлык иштейбейт. Андай тамак-аштар kanunlarda çalışmıyor.Bu tür gıdalar halkın sağlığına zarar
калктын саламаттыгына чоң коркунуч келтирип, ар кандай ооруларга veriyor ve birçok hastalığın ortaya çıkmasına neden oluyor.
себепчи болууда, деп белгилешет адистер.
“Бизге тоокторду фирмадан таштап Анткени мындай продукциялар Кыргызстанда жа- Hangi Markayı sattığımızı bilmiyoruz yatay gen geçişi olasılığı bulunmakla birlikte, yapılan bi-
кетет” кынкы 10 жыл аралыгында гана пайда болгон. Учурда limsel çalışmalarda bazı transgenik ürünlerde bulunan
бир дагы жаран ГӨО дон улам ооруканаларга каттал- Zamira hanım 1 yıldır Oş Pazarı’nda ta- antibiyotiğe dayanıklılık genlerinin hastalık yapan mik-
ЗамираайымбиржылданбериОшбазарындатоок ган эмес. Бирок бул калктын саламаттыгы жайында vuk satarak yaşamını sürdürüyor. Tezgahına roorganizmalara geçmediği gösterilmiştir. Ancak, ülke-
менен өрдөк этин сатып күн көрөт. Алгач эле мени деген мааниге келбейт. Кийинки муунга акырындык yaklaştığımda:“Kızım hangisinden satın alacaksın mizde de çok sık görülen reçetesiz ve gereksiz antibiyo-
көрүп “кызым, кандайынан аласын, кымбатынанбы менен терс таасирин тийгизип көптөгөн ооруларга pahalı olanı mı yoksa Çin’den geleni mi” diye bana tik kullanımının antibiyotiğe dirençli süper-mikroplara
же китайскийденби?”,- деп саны чоң тоок этин көр- жол ачат. Ошондо гана өкмөт бул маселеге олутту ма- tavuk etlerini gösterdi. Sorduğumda ikisi arasında neden olduğu su götürmez bir gerçektir.
сөттү. Сурасам арасында болгону 25 сом гана айыр- миле жасап баштайт. Ооруну айыктырганга салыш- 25 som fark olduğunu öğrendim. Nerden getiriyor-
ма бар экен. Кайдан алып келесиздер, деген суроомо тырмалуу алдын алган жакшы. Ага чейин алдын алуу sunuz dediğimde “Bize Amerika’daki firmalardan Biologi biliminin doktarasi Ermak Vladimir İrin 2005
“Бизге Америкадагы фирмадан таштап кетишет”,- деп чараларын көрүп, калкка түшүндүрүүлөр жүргүзүп getiriyorlar” diye çok sevinerek cevap verdi. Üzerin- yılında GDO’yu fareleri öldürmek için kullanmıştır.
сыймыктануу менен жооп берди. Эч кандай аталыш- турабыз. Кыргыздар ичер суусу түгөнөөр мезгилде de etiketi dahi bulunmayan bu firmalarla ilgili hiçbir GDO ürünleri üretenler için insan hayatı farelerden bir
ка ээ болбогон бул фирманы тастыктаган келишим гана дарыгерлерге келишет. Ал мезгилде дарылоого dokümanda ellerinde olmadığını öğrendik. Bu ürü- farkı yok.
баракчасы да жок экен. Бул товарыңыз ГӨО эмеспи мүмкүн эмес болуп калат, - дейт доктор Гүлнара Са- nünüz GDO değil mi diye sorduğumda “Biz GDO
деген суроомо “ал эмне? Биз ГӨО сатпайбыз, башка матова. satmıyoruz. Başka birisinden sorun” diye yanındaki Hastalıklar çıkana kadar sorun yok
жактан сурап көрүңүз ”,- деп жанында бирге иштеген satıcıya “sende var mı” diye yanındaki satıcıya sordu.
аялга “сенде барбы” деп кайрылып койду. Бул базарда Мыйзамга мыйзам каршы Bu pazarda GDO hakkında hiç bilgisi olmayan bir DoktorGulnaraSamatova’nındediğinegöreGDO’lu
ГӨО жөнүндө эч кандай маалыматка ээ болбогон gıdalar çok dikkatte alınmıyor. Çünkü bu gibi ürünler
бир гана Замира эже эмес, сатуучулар отурганын бай- Бишкек шаарындагы санитардык эпидемология- son 10 yılda ortaya çıktı. Bu zamana kadar hiç bir in-
кадым. лык көзөмөлдөө борборунун, тамак-аш текшерүү
бөлүмүнүн жетекчиси Мухаммад Мурзашев ГӨО tek Zamira Abla değil yüzlerce satıcı bulunuyor. Ka- san GDO’lu gıdalar nedeniyle hastalanmadı. Ancak bu Mart'14
ГӨО деген эмне? тамак аштарды текшерүүчү лабораториялар жок эке- rınları doysun yeter. Satın aldıkları yüzlerce ürünün
ГӨО -Генетикалык өзгөртүлгөн организм (ГМО – нин билдирди. “Базарларга бир жылда бир гана жолу GDO’lu olup olmadığının onlar için hiçbir önemi GDO’lu gıdaların sağlıklı olduğu anlamına gelmiyor. Bu
Генетически модифицированный организм). Жаңы санитардык көзөмөлдөө жүргүзө алабыз. Анда да 10 yok.
бир организмди жаратуу үчүн, жандуу бир организм- күн мурун кайсы күндөрү барышыбыз мүмкүндүгү tür gıdalar gelecek nesillere zarar vereceği kaçınılmaz bir
ге башка же болбосо ошол эле түрдөгү организмдеги жөнүндө билдирүү жөнөтөбүз. Алар биз барганча GDO nedir?
химиялык жол аркылуу гендин өтүүсү-генетикалык даярданып турушат. Биз текшерип, таза экен деп чы- gerçek. Hükümet çok önem vermiyor.
өзгөртүлгөн организм болот. Бүгүнкү күндө ГӨО гып кетебиз. Каалаган күнү көзөмөлдөй албайсың, Genetiği değiştirilmiş gıdalara "hayır" diyenler,
тамак-аштардан улам онкологиялык оорулардын анткени мыйзам ага жол бербейт. 2007-жылы чыккан bunun nedenlerini şöyle anlatıyor: Gıdalar kontrol edilmiyor
көбөйүшү, иммунитеттин төмөндөшү (көбүнчө мыйзамдан кийин эскертүүсүз көзөмөлдөө мүмкүн Bişkek şehrindeki Sıhhi Epidemolojik İstasyonu
жаш балдарда), бойдун өспөй калуусу, ымыркайлар- эмес, адам укуктарын бузган болосуң. ГӨО тамак Önce tanımını ortaya koyalım. Kendi türünden Yiyecek İçecek Bölümü Başkanı Muhammad Murza-
дын аз төрөлүүсү, төрөлгөн балдардын физикалык -аштарды эмес, ачык жерде сатылып жаткан салат- ya da kendi türü dışındaki bir canlıdan gen aktarı- şev, ülkede satılan yiyecek içecekleri kontrol etmek için
жактан алсыз, акылы кем болуп калуусу байкалууда. тарды да көзөмөлдөй албайбыз... Канча адам ууланып, larak bazı özellikleri değiştirilen bitki, hayvan ya da laboratuarlarının yok olduğunu belirtti. Pazarları yılda
2004-жылы НАТОнун бир мучөсү эскерткендей ооруканада жатат... Колубуздан эч нерсе келбейт... mikroorganizmalara "Genetiği değiştirilmiş organiz- bir kere kontrol ediyoruz. Gitmeden 10 gün önce haber
ГӨО биологиялык курал катары колдонулуп жатат. Өкмөт тараптан бизге текшербейсиңер деп келишет ma" (GDO) deniyor. Doğada organizmalar arasında veriyoruz. İstediğimiz zaman gidip kontrol edemiyoruz.
Биология илиминин доктору Ермак Владимир Ирин да, мыйзамды айтып берсең ушундай жери да барбы Çünkü yasalar bu şekilde. Birçok insan hijyenli olmayan
2005-жылы эксперемент жасоо үчүн ГӨО менен өс- деп кайра бизден сурап кетишет”, - дейт Мухаммад yiyeceklerden dolayı hastalanıyor.
түрүлгөн буудай жана буурчакты келемиштерге бер- Мурзашев.
ген учурда акырындык менен өлүп жок болгону анык-
талган.ГӨОтамак-аштардыөндүргөнөндүрүүчүлөрү Ар ким өз жеген тамагыбызга көңүл буруп, ден-
адам өмүрүн ушул келемиштерден да төмөн баала- соолукта жүргөнүбүз Кыргызстандын келечеги жана
шабы деген суроону бергиң келет?.. Продукциялар кийинкимуунүчүнжасаганэңпайдалуужакшылыгы-
чет өлкөдөн келип жатканы менен бийлик башында быз болот, - деп окурманга эскерткибиз келет.
отургандарда кайдыгер карап жатышат.Буга чейин
ЖК депутаты Дамира Ниязалиева бул маселени бир Натуралдык тамак-аш менен ГӨОну
канча жолу көтөрүп чыккан, тилекке каршы эч кандай кантип айырмалайт?
натыйжа болгон эмес.
ГӨО көбүнчө күнүмдүк колдонулуучу жер жемиш-
Оору чыкканда гана көңүл бурулат терде: алма, алмурут, картошка, буурчак, күрүч, ашка-
Доктор Гулнара Саматованын айтымында ГӨО бак, жүгөрү, сүттөн жасалган азыктарда: сүт, кефир,
тамак-аштарына өтө чоң деңгээлде көңүл бурула элек. йогурт, колбаса; кондитердик шириндиктирде: шо-
колад, кант; жада калса ичкен чайыбызда да болушу
мүмкүн.
