Page 13 - Gazete Manas
P. 13
МАДАНИЯТ 13
Унутта калган кыргыз бийи Mayıs'14
“Кара жорго” Наргиза Жумадилова,
Рахат Жолдошбек кызы
Unutulan Kırgız Dansı Kara Corgo
Nargiza Cumadilova,
Rahat Coldoşbek kızı
Негизинен кыргыз каткырат”-болуп карапайым эл dığında ko- deni... Өздүк архив
бийлери экиге бөлүнөт. хандын алдына бийлеп чыгып muzçalın-
Биринчиси мистикалык татаал тосуп алышкан. Ошондон maya Anlatılan masallarda Karahanlı Көргөн адамдын
бийлер. Аларга “Жинди бий”, кийин хан бул бий элге көңүл baş- memleketinde Burak adındaki көз жоосун алып,
“Талма бий”, “Кара бий”, тартуулады ал гана эмес la- hükümdarı bir gün vezirleriyle
“Шаман бийлери” кирет. Бул жылкыны да бийлегенге siyah atlarının üstünde saraya сынып бийлеп,
бийлерди кандайдыр бир чейин алып барды деп ma- gelmişi. Hükümdar ve vezirleri адамга жылмаюуну,
өзгөчө касиетке ээ адамдар “Кара жорго” деген ат sıyla saraya girmeye başladığında ha-
гана транска түшүп бийлешкен. койгон экен. birlikte сулуулукту жана
Аны жүздөгөн кишинин dans eden berciler ‘ Hükümdar geliyor’ жан дүйнөгө
ичинен бирөө гана, манасчылар Кыргыз kişiler hiçbir şey diye bağırmaya başlamışlar.
сыяктуу аян алса гана бийлеген. “Кара hissetmezler, dansa adapte olmuş Ozonlar şairler hükümda- өзгөчө сезимдерди
Тарыхый булактарда татаал жоргонун” durumdadırlar. Hatta dans eden rı karşılamak için önüne тартуулаган
бийлерди бийлеп жатканда чечмелениши kişilerin kolunu bıçakla kesseniz, çıkıp biri komuz çalarken
vücuduna sıcak bir şey değdir- кыргыздын улуттук
комуз чертилип, анын күүсү Кара жорго - бул seniz bunları bile hissetmezler. diğeri komuzla birlikte şarkı “Кара жорго” бийи
менен күүлөнүп олтуруп, нукура кыргыз сөзү. Komuzun müziğine kapılıp biraz söylemiş. Müziğin sesiyle atlar бар. Он кылымдык
өзгөчө абалга жеткенде колун Кара-эбегейсиздикти, vakit geçtiğinde komuzu ters çe- kendinden geçip şaha kalmaya тарыхы бар бул
бычак кеспей, денесине ысык чексиздикти, мыктылыкты, virerek dans ettiği rivayetler ara- başlamışlardır. Atın üstündeki улуттук бий
нерсе басканда күйбөй калат. накталыкты түшүндүрөт. sındadır. hükümdar ve vezirler yere düş- көптөгөн жылдар
Комуздун күүсүнө берилип, Мисалы, кара кыргыз, кара мал, Kırgız danslarının ikincisi basit mesin diye halkta atların arkasına бою унутта
бир убакка келгенде комузду кара жан ж.б. Ал эми жорго- türde Kara Corgo gibi erkekler geçip hükümdarı tutmaya çalış- калса да учурда
чалкасынан кое калса, бийлеп аттын эң мыктысы. Жүздөгөн ve kızlar tarafından yapılan öz- tıkları hareketlerden ortaya Kara улуттук бий
жаткан адам чалкасынан түшө жылкынын ичинен бирөө гана бийди колго алып калдым.” – gür danslardır. Bu danslar özel Corgo Dansı çıkmıştır. O günden катары коомчулук
калып бийлеген, комузду жорго болушу мүнкүн. Ошон дейт Кубаныч мырза. günlerde bayramlarda düğünler- sonra hükümdar bu dans sadece тарабынан жылуу
көмкөрөсүнөн койсо, ошондой үчүн кыргыздарда “Күндүк de herkesin insanları değil atları da dans ettir- кабылданууда.
абалда бийлеген деген өмүрүң болсо, түштүгүңө Доктурлар белгилегендей 10 yapabildiği di diyerek milli dans olarak kabul Kırgızların tarihte
маалыматтар бар. жорго мин”- деп бекеринен кылымдык тарыхы бар “Кара danslardır. etmiştir. geniş bozkırlarda
айтылбаса керек. жорго” бийинин ийиндердин Bu dans- yaptıkları Kara Corgo
Кыргыз бийлеринин кыймылдатып, денеге уюган lardan Kırgız Dansı ‘ Kara Cor- Milli Dansı insana
экинчи жеңил түрүнө, “Кара Кыргыздардын “Кара туздан же анча-мынча туруп gonun’ anlamı gülümsemeyi güzelliği
жорго” сыяктуу кыз-жигиттер жорго”бийи тууралуу маалымат калган желден арылтып, başka
эркин бийлер кирет. Аларды немис окумуштууларынын муундарды бошотот. Ошондой ata- Kara Corgo bu kesin bir Kırgız ve ruh dünyasına farklı
каалаган адам оюнда, ар 1924-жылы тарткан даректүү эле ийиндерди жеңилдетип, la- sözüdür. Kara- sonsuzluluğu, sı- hisleri alıp gelmektedir.
түрдүү маареке-тойлордо тасмасынан кездештирүүгө омурткаларды ордуна коюга nırsızlığı, mükemmelliği, aşırılığı
бийлеген. Бул бийлерден болот. Анда Каркыра жардам берет. rı- anlatmaktadır. Örneğin Kara Kır- On asırlık bir tarihe
сырткары ата-бабаларыбыз жайлоосунда өткөн жарманке mı- gız, Kara hayvan, Kara Can vb. sahip olan bu dansın
“Муун бий”, “Сынма бий”, учурунда бир кыргыз эркектин Temelde Kırgız dansı ikiye zın Fakat corgo – atın en iyisi. Yüz-
“Ийин бий” сыяктуу бийлерди бийлеп жатканы тартылган. ayrılır. Birincisi tasavvuf zor Asır lerce atın içinden sadece bir tane- uzun yıllardan beri
да бийлешкен. Дал ушул Тарыхтагы маалыматтарга danslar. Onlara ‘ Deli Dansı’ ‘ Tal- Dansı, si Corgo olabilir. Bu yüzden Kır- yapılmaması onun
жөнөкөй бийлердин арасынан, таянсак “Кара жорго” ma Dansı’ ‘ Kara Dansı’ ‘ Şaman Kırıl- gızlarda ‘Gündük ömürün olsa unutulmasına sebep
акыркы учурда атактуу 10-11-кылымда эле бийленип Dansı’ giriyor. Bu dansları üstün ma Dansı, tüştügüne corgo bin’(Bir günlük olsa da günümüzde
болуп бараткан жоргонун жүргөн. yeteneğe sahip insanlar sadece Omuz Dansı ömrün olsa atın corgosuna bin) tekrar yapılmaya
жүрүшүндөй арыш таштаган, kendilerini vererek yapabilmek- gibi dansla- diye bir söz vardır. Kırgızların başlanması toplum
ат үстүндө бараткандай денени Кара жорго tedir. Bunu yüzlerce insanın ara- rımızda yapılan danslar arasın- Kara Corgo dansıyla ilgili bilgiler tarafından hemen
кыймылдаткан, шайдоот этнографиялык бий sından sadece birisi Manasçılar dadır. İşte böyle basit dansların Alman Araştırmacılar tarafından kabul görmüştür.
gibi rüyalarında görüp dans ede- arasından günümüzde ise popü- 1924- yılında çektiği biyografide
жана көңүлдүү “Кара жорго” Учурда “Кара жорго” bilmiştir. Tarihi kaynaklarda zor lerliğe sahip olmaya başlayan atın görülmüştür. O zaman Karkıra
бийи коомчулукка кеңири бийин колго алып жаткан danslar dans edilmeye başlan- adımlarına benzeyen atın üstün- yaylasında geçen uygun fiyatlı
жайылууда. “Кара жорго” бий de gidiyormuş gibi vücudu hare- pazarda bir Kırgız erkeğin dans
тобунун жетекчиси ket ettiren neşeli ve istekli şekilde ettiği görüntüler çekilmiştir. Ta-
“Кара жорго” Кубаныч Эсенбаев Kara Corgo dansı halk tarafından rihi kaynaklara bakacak olursak
аталышынын себеби буларды айтты: benimsenip tanınmaktadır.
‘Kara corgo’ olarak Kara Corgo 10.-11. yüzyıldan
Айтылган уламыштарда “Мен бий менен isimlendirilmesinin ne- beri yapılan danslar arasın-
Караханид мамлекетинде көп убакыт dadır.
Бурак деген хан болгон. Чоң алектенем деп
жыйынга хан өзүнүн вазирлери ойлогон эмесмин. Kara Corgo etnogra-
менен бирге кара өңдөгү Бир аз кыргыз fik dans
жорголор менен дүпүлдөп күүлөрүнө бийлеп
кирип келе жатканда, жарчылар жүрчүмүн. Кийинчерээк Günümüzde Kara Corgo dans
хан келе жатат” деп жар 2003-2004-жылдары бир grubu yönetici Kubanıç Esenba-
салышкан. Акын, жамакчылар теле берүүдөн кытайлык yev şu sözleri dile getirdi: ‘Ben
хандын алдын тосуп чыгышып, кыргыздардын бийлеп dansla uzun yıllar uğraşan biri
биринчиси комузу менен жатканын көрүп калдым. değilim. Biraz Kırgız müzikle-
күү чертсе, экинчиси ырына Абдан кызыгып калдым, riyle dans ettim o kadar. 2004
кошуп ырдаган. Күүнү укканда чынын айтсам ал кезде бийдин yılları bir televizyon kanallından
жорголор басыгын жоготуп, аталышы эмне экендигин деле Çin’deki Kırgızların dans ettiğini
үстүндө адам олтурганын билчү эмесмин. Жигиттер gördüm. Sonra çok ilgimi çekti.
унутуп калышкан. Күүгө бийлеп, кыздар аларды коштоп, Erkekler dans edip kızların on-
берилген жорголор басыгын абдан суктанаарлык бий экен. ları alkışlaması çok ilgi çeken bir
жоготуп ойноктоп басышкан. Элге таанытышыбыз керек dans oldu. Halka tanıtmamız ge-
Ошондо үстүндө олтурган деп ойлоп койгом. Бир жолу rekiyor bu dansı diye düşündüm.
хан, вазирлери менен жерге грузин улутундагы таанышым Bir defasında Gürcistanlı bir ta-
кулап түшпөшү үчүн баягы бир жерден алар “Лезгинкасын” nıdığım bir yerde kendi dansları
“Кара жорго” бийиндеги бийлеп берип, менден кыргыз olan lezginkayla dans ettiler ve
кыймылдарга келишкен. бийин көрсөтүп берүүмдү benden de Kırgız dansını göster-
Ошондо карап турган эл суранды. Мен эмне дешимди memi istediler o anda çok şaşırıp
“Хан тойго бийлеп келе билбей калгам. Ошондон bir şey yapmadım. Bu olaydan
жатат”-дешкен. “Ички үйдөгү кийин “кыргыз бийи бар, биз sonra ‘Kırgız dansı var biz neden
жылмайса, тышкы үйдөгү эмнеге бийлебейбиз?” деп бул dans etmiyoruz?’ diye bu dansı
geliştirmeye ortaya çıkarmaya
karar verdim.’
Унутта калган кыргыз бийи Mayıs'14
“Кара жорго” Наргиза Жумадилова,
Рахат Жолдошбек кызы
Unutulan Kırgız Dansı Kara Corgo
Nargiza Cumadilova,
Rahat Coldoşbek kızı
Негизинен кыргыз каткырат”-болуп карапайым эл dığında ko- deni... Өздүк архив
бийлери экиге бөлүнөт. хандын алдына бийлеп чыгып muzçalın-
Биринчиси мистикалык татаал тосуп алышкан. Ошондон maya Anlatılan masallarda Karahanlı Көргөн адамдын
бийлер. Аларга “Жинди бий”, кийин хан бул бий элге көңүл baş- memleketinde Burak adındaki көз жоосун алып,
“Талма бий”, “Кара бий”, тартуулады ал гана эмес la- hükümdarı bir gün vezirleriyle
“Шаман бийлери” кирет. Бул жылкыны да бийлегенге siyah atlarının üstünde saraya сынып бийлеп,
бийлерди кандайдыр бир чейин алып барды деп ma- gelmişi. Hükümdar ve vezirleri адамга жылмаюуну,
өзгөчө касиетке ээ адамдар “Кара жорго” деген ат sıyla saraya girmeye başladığında ha-
гана транска түшүп бийлешкен. койгон экен. birlikte сулуулукту жана
Аны жүздөгөн кишинин dans eden berciler ‘ Hükümdar geliyor’ жан дүйнөгө
ичинен бирөө гана, манасчылар Кыргыз kişiler hiçbir şey diye bağırmaya başlamışlar.
сыяктуу аян алса гана бийлеген. “Кара hissetmezler, dansa adapte olmuş Ozonlar şairler hükümda- өзгөчө сезимдерди
Тарыхый булактарда татаал жоргонун” durumdadırlar. Hatta dans eden rı karşılamak için önüne тартуулаган
бийлерди бийлеп жатканда чечмелениши kişilerin kolunu bıçakla kesseniz, çıkıp biri komuz çalarken
vücuduna sıcak bir şey değdir- кыргыздын улуттук
комуз чертилип, анын күүсү Кара жорго - бул seniz bunları bile hissetmezler. diğeri komuzla birlikte şarkı “Кара жорго” бийи
менен күүлөнүп олтуруп, нукура кыргыз сөзү. Komuzun müziğine kapılıp biraz söylemiş. Müziğin sesiyle atlar бар. Он кылымдык
өзгөчө абалга жеткенде колун Кара-эбегейсиздикти, vakit geçtiğinde komuzu ters çe- kendinden geçip şaha kalmaya тарыхы бар бул
бычак кеспей, денесине ысык чексиздикти, мыктылыкты, virerek dans ettiği rivayetler ara- başlamışlardır. Atın üstündeki улуттук бий
нерсе басканда күйбөй калат. накталыкты түшүндүрөт. sındadır. hükümdar ve vezirler yere düş- көптөгөн жылдар
Комуздун күүсүнө берилип, Мисалы, кара кыргыз, кара мал, Kırgız danslarının ikincisi basit mesin diye halkta atların arkasına бою унутта
бир убакка келгенде комузду кара жан ж.б. Ал эми жорго- türde Kara Corgo gibi erkekler geçip hükümdarı tutmaya çalış- калса да учурда
чалкасынан кое калса, бийлеп аттын эң мыктысы. Жүздөгөн ve kızlar tarafından yapılan öz- tıkları hareketlerden ortaya Kara улуттук бий
жаткан адам чалкасынан түшө жылкынын ичинен бирөө гана бийди колго алып калдым.” – gür danslardır. Bu danslar özel Corgo Dansı çıkmıştır. O günden катары коомчулук
калып бийлеген, комузду жорго болушу мүнкүн. Ошон дейт Кубаныч мырза. günlerde bayramlarda düğünler- sonra hükümdar bu dans sadece тарабынан жылуу
көмкөрөсүнөн койсо, ошондой үчүн кыргыздарда “Күндүк de herkesin insanları değil atları da dans ettir- кабылданууда.
абалда бийлеген деген өмүрүң болсо, түштүгүңө Доктурлар белгилегендей 10 yapabildiği di diyerek milli dans olarak kabul Kırgızların tarihte
маалыматтар бар. жорго мин”- деп бекеринен кылымдык тарыхы бар “Кара danslardır. etmiştir. geniş bozkırlarda
айтылбаса керек. жорго” бийинин ийиндердин Bu dans- yaptıkları Kara Corgo
Кыргыз бийлеринин кыймылдатып, денеге уюган lardan Kırgız Dansı ‘ Kara Cor- Milli Dansı insana
экинчи жеңил түрүнө, “Кара Кыргыздардын “Кара туздан же анча-мынча туруп gonun’ anlamı gülümsemeyi güzelliği
жорго” сыяктуу кыз-жигиттер жорго”бийи тууралуу маалымат калган желден арылтып, başka
эркин бийлер кирет. Аларды немис окумуштууларынын муундарды бошотот. Ошондой ata- Kara Corgo bu kesin bir Kırgız ve ruh dünyasına farklı
каалаган адам оюнда, ар 1924-жылы тарткан даректүү эле ийиндерди жеңилдетип, la- sözüdür. Kara- sonsuzluluğu, sı- hisleri alıp gelmektedir.
түрдүү маареке-тойлордо тасмасынан кездештирүүгө омурткаларды ордуна коюга nırsızlığı, mükemmelliği, aşırılığı
бийлеген. Бул бийлерден болот. Анда Каркыра жардам берет. rı- anlatmaktadır. Örneğin Kara Kır- On asırlık bir tarihe
сырткары ата-бабаларыбыз жайлоосунда өткөн жарманке mı- gız, Kara hayvan, Kara Can vb. sahip olan bu dansın
“Муун бий”, “Сынма бий”, учурунда бир кыргыз эркектин Temelde Kırgız dansı ikiye zın Fakat corgo – atın en iyisi. Yüz-
“Ийин бий” сыяктуу бийлерди бийлеп жатканы тартылган. ayrılır. Birincisi tasavvuf zor Asır lerce atın içinden sadece bir tane- uzun yıllardan beri
да бийлешкен. Дал ушул Тарыхтагы маалыматтарга danslar. Onlara ‘ Deli Dansı’ ‘ Tal- Dansı, si Corgo olabilir. Bu yüzden Kır- yapılmaması onun
жөнөкөй бийлердин арасынан, таянсак “Кара жорго” ma Dansı’ ‘ Kara Dansı’ ‘ Şaman Kırıl- gızlarda ‘Gündük ömürün olsa unutulmasına sebep
акыркы учурда атактуу 10-11-кылымда эле бийленип Dansı’ giriyor. Bu dansları üstün ma Dansı, tüştügüne corgo bin’(Bir günlük olsa da günümüzde
болуп бараткан жоргонун жүргөн. yeteneğe sahip insanlar sadece Omuz Dansı ömrün olsa atın corgosuna bin) tekrar yapılmaya
жүрүшүндөй арыш таштаган, kendilerini vererek yapabilmek- gibi dansla- diye bir söz vardır. Kırgızların başlanması toplum
ат үстүндө бараткандай денени Кара жорго tedir. Bunu yüzlerce insanın ara- rımızda yapılan danslar arasın- Kara Corgo dansıyla ilgili bilgiler tarafından hemen
кыймылдаткан, шайдоот этнографиялык бий sından sadece birisi Manasçılar dadır. İşte böyle basit dansların Alman Araştırmacılar tarafından kabul görmüştür.
gibi rüyalarında görüp dans ede- arasından günümüzde ise popü- 1924- yılında çektiği biyografide
жана көңүлдүү “Кара жорго” Учурда “Кара жорго” bilmiştir. Tarihi kaynaklarda zor lerliğe sahip olmaya başlayan atın görülmüştür. O zaman Karkıra
бийи коомчулукка кеңири бийин колго алып жаткан danslar dans edilmeye başlan- adımlarına benzeyen atın üstün- yaylasında geçen uygun fiyatlı
жайылууда. “Кара жорго” бий de gidiyormuş gibi vücudu hare- pazarda bir Kırgız erkeğin dans
тобунун жетекчиси ket ettiren neşeli ve istekli şekilde ettiği görüntüler çekilmiştir. Ta-
“Кара жорго” Кубаныч Эсенбаев Kara Corgo dansı halk tarafından rihi kaynaklara bakacak olursak
аталышынын себеби буларды айтты: benimsenip tanınmaktadır.
‘Kara corgo’ olarak Kara Corgo 10.-11. yüzyıldan
Айтылган уламыштарда “Мен бий менен isimlendirilmesinin ne- beri yapılan danslar arasın-
Караханид мамлекетинде көп убакыт dadır.
Бурак деген хан болгон. Чоң алектенем деп
жыйынга хан өзүнүн вазирлери ойлогон эмесмин. Kara Corgo etnogra-
менен бирге кара өңдөгү Бир аз кыргыз fik dans
жорголор менен дүпүлдөп күүлөрүнө бийлеп
кирип келе жатканда, жарчылар жүрчүмүн. Кийинчерээк Günümüzde Kara Corgo dans
хан келе жатат” деп жар 2003-2004-жылдары бир grubu yönetici Kubanıç Esenba-
салышкан. Акын, жамакчылар теле берүүдөн кытайлык yev şu sözleri dile getirdi: ‘Ben
хандын алдын тосуп чыгышып, кыргыздардын бийлеп dansla uzun yıllar uğraşan biri
биринчиси комузу менен жатканын көрүп калдым. değilim. Biraz Kırgız müzikle-
күү чертсе, экинчиси ырына Абдан кызыгып калдым, riyle dans ettim o kadar. 2004
кошуп ырдаган. Күүнү укканда чынын айтсам ал кезде бийдин yılları bir televizyon kanallından
жорголор басыгын жоготуп, аталышы эмне экендигин деле Çin’deki Kırgızların dans ettiğini
үстүндө адам олтурганын билчү эмесмин. Жигиттер gördüm. Sonra çok ilgimi çekti.
унутуп калышкан. Күүгө бийлеп, кыздар аларды коштоп, Erkekler dans edip kızların on-
берилген жорголор басыгын абдан суктанаарлык бий экен. ları alkışlaması çok ilgi çeken bir
жоготуп ойноктоп басышкан. Элге таанытышыбыз керек dans oldu. Halka tanıtmamız ge-
Ошондо үстүндө олтурган деп ойлоп койгом. Бир жолу rekiyor bu dansı diye düşündüm.
хан, вазирлери менен жерге грузин улутундагы таанышым Bir defasında Gürcistanlı bir ta-
кулап түшпөшү үчүн баягы бир жерден алар “Лезгинкасын” nıdığım bir yerde kendi dansları
“Кара жорго” бийиндеги бийлеп берип, менден кыргыз olan lezginkayla dans ettiler ve
кыймылдарга келишкен. бийин көрсөтүп берүүмдү benden de Kırgız dansını göster-
Ошондо карап турган эл суранды. Мен эмне дешимди memi istediler o anda çok şaşırıp
“Хан тойго бийлеп келе билбей калгам. Ошондон bir şey yapmadım. Bu olaydan
жатат”-дешкен. “Ички үйдөгү кийин “кыргыз бийи бар, биз sonra ‘Kırgız dansı var biz neden
жылмайса, тышкы үйдөгү эмнеге бийлебейбиз?” деп бул dans etmiyoruz?’ diye bu dansı
geliştirmeye ortaya çıkarmaya
karar verdim.’
