Page 10 - Gazete Manas
P. 10
HABER
Mart'14 Нооруздун куту – сүмөлөк
Мария Айткулуева
Nevruz’un Özel Yemeği SümelekMariyaAytkuluyeva
Нооруз майрамы күн менен түн теңел- ыр созуу менен бирге казанды аралаш-
Нооруз майрамынын ген убакта белгиленет. Жер ойгонуп, көк тырып турушат. 10-12 саат бою кайнаган
көркүн ачып, ач бүрдөп тирүүлүктүн жышаанын билдир- сүмөлөк коюланып, жыты аңкып, даамы-
ген мезгилде дың айдалып, талааларга на келе баштайт. Бул учурда отту өчүрүп,
курсакты тойгузуп, үрөн себилет. Нооруз - жаңылануу ме- казандын капкагын бекем жаап, таң ат-
ток курсакты нен келечектин үмүтүн жандандырган канга чейин аны тындырып коëт. Түнү
кубанткан жаркын майрам. Нооруздун ыйык тама- менен сүмөлөк күчүнө келип, бал десең-
гы жана символу – сүмөлөк. Ал молчулук бал эмес, май десең - май эмес, татымы эч
сүмөлөктү Орто менен токчулуктун, береке менен жак- бир тамакка окшобой, сыйкырдуу даамга
Азия эли байыртан шылыктын болуп көрбөгөндөй таттуу келет.
даамы болуп эсептелет. Бүтүндөй түрк
бери бышырып элдеринде байыртадан сүмөлөк бышы- Эртең менен жалпы кошуна-колоң,
келишкен. Аны руу да өзгөчө салтка айланган. дөөлөттүү аксакал аталар, байбичелер
жаратканга жалынып жакшы тилек,
дыйкандар Сүмөлөк кантип даярдалат? ниеттерин айтып касиеттүү казанды
салттуу тамак Сүмөлөктү даярдаш үчүн эки жума ачып, сүмөлөктү чыныга куюп, бири-би-
катары жазгы мурун камдануу зарыл. Алгач тандалган рине сунуп, чыпалагы менен оз тийишет.
айдоо иштери буудайды тазалап, аны шыргалаң сууга Казандын ичине салынган жаңгак же
жууп, үч күн - үч түнгө сууга чылап коюу ташты тапкан кишинин бардык каалоо,
башталарда зарыл. Андан соң суусун төгүп, буудай- тилектери орундалат- деген ишенич бар.
жасап, Жер энеге дын ным дандарын жыгач тактайга жа-
йып, үстүнө суу даки жаап 12 күн жылуу Сүмөлөк уламышы
жалынып, мол караңгы жерге тындырып, үрөндөрдүн Илгери Орто Азия жергесинде, бир
түшүм сураган. өнүп чыгышын күтүшөт. Андан соң беш уруунун эли кыштан чыгып, жазга жет-
эли болуп өнгөн буудайды жаргылчак- пей, малы кырылып, балдары чыркырап
тан же эткескичтен өткөрүп майдалап, ыйлап, ачкадан өлөөрдө, уруунун акса-
үч жолу сууга жууп, дакинин жардамы калдары кеңешип кыштак четине чоң
менен суусун фарфор идишке сыгып чы- казан асып, катаал кыштан калган тамак
гарышат. Мындан чыккан тунук ак суюк- -ашын казанга салып кайната башташат.
тук сүмөлөктүн негизин түзөт. Бири бир ууч буудайын, экинчиси бир
Ошентип, Нооруз майрамы босогодо чөйчөк майын, кээ бири талканын, кээ
турганда аялдар казанга кам көрүп, эр- бири үйүнөн тапканын салып, чоң казан-
кектер отту тейлеп ыйык сүмөлөк даяр- ды толтурушат. Ачка болгон элди алак-
дала баштайт. Конуштагы эң чоң казанга сытыш үчүн жомок айтып, ыр ырдап,
пахта майын ысытып, өнгөн буудайдын жаштар оюн-зоок куруп, казанды түнү
мүрөк суусун кошуп кайната баштайт. менен кайнатышыптыр, таң атканда ка-
Андан кийин унду салып тынбай ара- зандагы ашты жалпы калкка таратса бар-
лаштыруу керек. Казандын түбүнө тарт- дыгына жетиптир. Ошентип бир урууну
пашы үчүн таш салынат. Сүмөлөк бышы- аман сактап, куч кубат берген эрте жаз-
рып жатканда аны тынбай аралаштырып дын түнү бышырылган тамак – бизди
туруу зарыл. Кыз-келиндер кезектешип Ноорузда кубандырган сүмөлөк экен…
Nevruz Bayramına 21 Mart tüm Orta Asya’da Nevruz Bay- kıca kapatılır. Demlenen sümeleğin tadı
özel olarak yapılan, aç ramı olarak büyük bir coşkuyla kutlanır. gece boyu kıvamını alır. Bal desen bal de-
karınları doyuran, tok Nevruz Türk halkının yılbaşı bayramı- ğil, yağ desen yağ değil tadı hiçbir yeme-
karınları bayıltan sü- dır. Yenilenme ve geleceğe olan ümitleri ğin lezzetiyle karşılaştırılamaz.
melek tatlısı uzun yıl- canlandıran ayın bayramdır. Nevruz’un
lardan beri Orta Asya kutsal yemeği olan sümelek de tokluğun Ertesi sabahı komşular aksallar neneler
bolluğun, bereketin ve iyiliğin lezzetli ta- kazanın etrafında tekrar toplanırlar, ilahi-
halkları tarafından dıdır. ler okunur ve dualar edilir ve de sümelek
Nevruz bayramında türküleri okunur. Sümelek kapağı açılır.
yapılmaktadır. Onu ge- Hazırlanışı Kapak açılınca manevi olarak, kim neye
leneksel olarak her yıl Sümelek hazırlamaları iki hafta önce niyet ettiyse sümeleğe bakarken onu gö-
köylüler ekim zama- başlar. İlk önce buğday temizlenir, kuyu rür. Sonra sümelek lavap kâselere konur
nında, Allaha dua ede- suyuyla yıkanır. 3 gün 3 gece suya yatırı- ve dağıtılır. İnsanlar onu serçeparmağıy-
rek yapıyorlardı. Nev- lır. Sonra ıslanmış buğday taneleri levha la yemeye başlar.
ruz Bayramı baha- üzerine koyulur ve ıslak gaz beziyle kapa-
rın başlangıcıdır. Ba- tılır. Bu levhanın 12 gün karanlık ılık olan Sümelek hikayesi
har ayında yer uyanır, bir yerde durması lazım. Bu işlem buğda- Eskiden Orta Asya topraklarında yaşa-
kuşlar canlanır, ağaç- yın hafiften kök vermesine yardımcı olu- yan bir kabile, kıştan sonra ilkbahara ka-
lar çiçek açar, tarlalar yor. Sonra kökler öğütülür, gene de üç dar yemek yetmediği için açlıktan ölmek
sürülür, tarlalara to- kere kuyu suyuyla yıkanır, bezi kullana- üzere idi. Aşiret aksakallarının öğütüyle
rak porselen kaplara süzülür. İşte süzülen köyün ortasına kocaman daşkazanı koy-
humlar ekilir. o beyaz berrak süt sümeleğin en önemli muşlar. Bu kazana herkes elinde var ola-
maddesidir. Orta Asya’da buna buğdayın nı getirir, kimi bir avuç buğdayı, kimi bir
şiresi denir. kaşık yağı. Yalnız yedi çocuklu dul kadın
Nevruz Bayramı öncesinde kadınlar hiçbir şeyi olmadığı için ıkça cocukları-
malzemeleri hazırlarken erkekler ateşi ya- mın şerefine diye yedi tane taşı atar. Böy-
kar. Köydeki en büyük daşkazana pamuk lece kocaman kazan dolduktan sonra, ka-
yağı dökülür, o ısıtıldıktan sonra üzerine dınlar onu kaynatmaya başlar. Aç hal-
buğdayın şiresi koyulur. Daha sonra şire- kı oyalamak için şarkılar söylenir, fark-
nin üzerine un ilave edilir. Un yavaş yavaş lı oyunlar oynanır. O gece kimse uyuma-
dökülmeli ve şire ile aynı zamanda karış- mış. Ertesi sabah kazanın kapağı açıldı-
tırılmalıdır. Önceden altı yanmaması için ğında insanlar şaşırır, kazanda herkezin
küçük taşlar atılırdı şimdiyse taşlarla be- ümitlerini dualarını timsal eden kahve
raber kabuklarını kırılmadan olduğu gibi rengindeği sihirli bir yemek vardı. Son-
cevizler atılır. Sonra bayanlar şarkı söyle- ra kıymetli yemek dağıtılır. Herkezin kar-
yerek sırayla kazandaki sümeleği karıştır- nı doyar, hasta olanlar iyileşir, sağlar güç
maya başlar. Yaklaşık 10-12 saat kayna- alır canlanır. İşte bir köyü açlıktan kurta-
yan sümeleğin kokusu, rengi ve tadı de- ran, erken ilkbaharın gecesinde pişirilmiş
ğişir. Altı kapatılan sümeleğin kapağı sı- olan bu yemek Nevruz bayramın kutsal
yemeği sümelek idi.
Mart'14 Нооруздун куту – сүмөлөк
Мария Айткулуева
Nevruz’un Özel Yemeği SümelekMariyaAytkuluyeva
Нооруз майрамы күн менен түн теңел- ыр созуу менен бирге казанды аралаш-
Нооруз майрамынын ген убакта белгиленет. Жер ойгонуп, көк тырып турушат. 10-12 саат бою кайнаган
көркүн ачып, ач бүрдөп тирүүлүктүн жышаанын билдир- сүмөлөк коюланып, жыты аңкып, даамы-
ген мезгилде дың айдалып, талааларга на келе баштайт. Бул учурда отту өчүрүп,
курсакты тойгузуп, үрөн себилет. Нооруз - жаңылануу ме- казандын капкагын бекем жаап, таң ат-
ток курсакты нен келечектин үмүтүн жандандырган канга чейин аны тындырып коëт. Түнү
кубанткан жаркын майрам. Нооруздун ыйык тама- менен сүмөлөк күчүнө келип, бал десең-
гы жана символу – сүмөлөк. Ал молчулук бал эмес, май десең - май эмес, татымы эч
сүмөлөктү Орто менен токчулуктун, береке менен жак- бир тамакка окшобой, сыйкырдуу даамга
Азия эли байыртан шылыктын болуп көрбөгөндөй таттуу келет.
даамы болуп эсептелет. Бүтүндөй түрк
бери бышырып элдеринде байыртадан сүмөлөк бышы- Эртең менен жалпы кошуна-колоң,
келишкен. Аны руу да өзгөчө салтка айланган. дөөлөттүү аксакал аталар, байбичелер
жаратканга жалынып жакшы тилек,
дыйкандар Сүмөлөк кантип даярдалат? ниеттерин айтып касиеттүү казанды
салттуу тамак Сүмөлөктү даярдаш үчүн эки жума ачып, сүмөлөктү чыныга куюп, бири-би-
катары жазгы мурун камдануу зарыл. Алгач тандалган рине сунуп, чыпалагы менен оз тийишет.
айдоо иштери буудайды тазалап, аны шыргалаң сууга Казандын ичине салынган жаңгак же
жууп, үч күн - үч түнгө сууга чылап коюу ташты тапкан кишинин бардык каалоо,
башталарда зарыл. Андан соң суусун төгүп, буудай- тилектери орундалат- деген ишенич бар.
жасап, Жер энеге дын ным дандарын жыгач тактайга жа-
йып, үстүнө суу даки жаап 12 күн жылуу Сүмөлөк уламышы
жалынып, мол караңгы жерге тындырып, үрөндөрдүн Илгери Орто Азия жергесинде, бир
түшүм сураган. өнүп чыгышын күтүшөт. Андан соң беш уруунун эли кыштан чыгып, жазга жет-
эли болуп өнгөн буудайды жаргылчак- пей, малы кырылып, балдары чыркырап
тан же эткескичтен өткөрүп майдалап, ыйлап, ачкадан өлөөрдө, уруунун акса-
үч жолу сууга жууп, дакинин жардамы калдары кеңешип кыштак четине чоң
менен суусун фарфор идишке сыгып чы- казан асып, катаал кыштан калган тамак
гарышат. Мындан чыккан тунук ак суюк- -ашын казанга салып кайната башташат.
тук сүмөлөктүн негизин түзөт. Бири бир ууч буудайын, экинчиси бир
Ошентип, Нооруз майрамы босогодо чөйчөк майын, кээ бири талканын, кээ
турганда аялдар казанга кам көрүп, эр- бири үйүнөн тапканын салып, чоң казан-
кектер отту тейлеп ыйык сүмөлөк даяр- ды толтурушат. Ачка болгон элди алак-
дала баштайт. Конуштагы эң чоң казанга сытыш үчүн жомок айтып, ыр ырдап,
пахта майын ысытып, өнгөн буудайдын жаштар оюн-зоок куруп, казанды түнү
мүрөк суусун кошуп кайната баштайт. менен кайнатышыптыр, таң атканда ка-
Андан кийин унду салып тынбай ара- зандагы ашты жалпы калкка таратса бар-
лаштыруу керек. Казандын түбүнө тарт- дыгына жетиптир. Ошентип бир урууну
пашы үчүн таш салынат. Сүмөлөк бышы- аман сактап, куч кубат берген эрте жаз-
рып жатканда аны тынбай аралаштырып дын түнү бышырылган тамак – бизди
туруу зарыл. Кыз-келиндер кезектешип Ноорузда кубандырган сүмөлөк экен…
Nevruz Bayramına 21 Mart tüm Orta Asya’da Nevruz Bay- kıca kapatılır. Demlenen sümeleğin tadı
özel olarak yapılan, aç ramı olarak büyük bir coşkuyla kutlanır. gece boyu kıvamını alır. Bal desen bal de-
karınları doyuran, tok Nevruz Türk halkının yılbaşı bayramı- ğil, yağ desen yağ değil tadı hiçbir yeme-
karınları bayıltan sü- dır. Yenilenme ve geleceğe olan ümitleri ğin lezzetiyle karşılaştırılamaz.
melek tatlısı uzun yıl- canlandıran ayın bayramdır. Nevruz’un
lardan beri Orta Asya kutsal yemeği olan sümelek de tokluğun Ertesi sabahı komşular aksallar neneler
bolluğun, bereketin ve iyiliğin lezzetli ta- kazanın etrafında tekrar toplanırlar, ilahi-
halkları tarafından dıdır. ler okunur ve dualar edilir ve de sümelek
Nevruz bayramında türküleri okunur. Sümelek kapağı açılır.
yapılmaktadır. Onu ge- Hazırlanışı Kapak açılınca manevi olarak, kim neye
leneksel olarak her yıl Sümelek hazırlamaları iki hafta önce niyet ettiyse sümeleğe bakarken onu gö-
köylüler ekim zama- başlar. İlk önce buğday temizlenir, kuyu rür. Sonra sümelek lavap kâselere konur
nında, Allaha dua ede- suyuyla yıkanır. 3 gün 3 gece suya yatırı- ve dağıtılır. İnsanlar onu serçeparmağıy-
rek yapıyorlardı. Nev- lır. Sonra ıslanmış buğday taneleri levha la yemeye başlar.
ruz Bayramı baha- üzerine koyulur ve ıslak gaz beziyle kapa-
rın başlangıcıdır. Ba- tılır. Bu levhanın 12 gün karanlık ılık olan Sümelek hikayesi
har ayında yer uyanır, bir yerde durması lazım. Bu işlem buğda- Eskiden Orta Asya topraklarında yaşa-
kuşlar canlanır, ağaç- yın hafiften kök vermesine yardımcı olu- yan bir kabile, kıştan sonra ilkbahara ka-
lar çiçek açar, tarlalar yor. Sonra kökler öğütülür, gene de üç dar yemek yetmediği için açlıktan ölmek
sürülür, tarlalara to- kere kuyu suyuyla yıkanır, bezi kullana- üzere idi. Aşiret aksakallarının öğütüyle
rak porselen kaplara süzülür. İşte süzülen köyün ortasına kocaman daşkazanı koy-
humlar ekilir. o beyaz berrak süt sümeleğin en önemli muşlar. Bu kazana herkes elinde var ola-
maddesidir. Orta Asya’da buna buğdayın nı getirir, kimi bir avuç buğdayı, kimi bir
şiresi denir. kaşık yağı. Yalnız yedi çocuklu dul kadın
Nevruz Bayramı öncesinde kadınlar hiçbir şeyi olmadığı için ıkça cocukları-
malzemeleri hazırlarken erkekler ateşi ya- mın şerefine diye yedi tane taşı atar. Böy-
kar. Köydeki en büyük daşkazana pamuk lece kocaman kazan dolduktan sonra, ka-
yağı dökülür, o ısıtıldıktan sonra üzerine dınlar onu kaynatmaya başlar. Aç hal-
buğdayın şiresi koyulur. Daha sonra şire- kı oyalamak için şarkılar söylenir, fark-
nin üzerine un ilave edilir. Un yavaş yavaş lı oyunlar oynanır. O gece kimse uyuma-
dökülmeli ve şire ile aynı zamanda karış- mış. Ertesi sabah kazanın kapağı açıldı-
tırılmalıdır. Önceden altı yanmaması için ğında insanlar şaşırır, kazanda herkezin
küçük taşlar atılırdı şimdiyse taşlarla be- ümitlerini dualarını timsal eden kahve
raber kabuklarını kırılmadan olduğu gibi rengindeği sihirli bir yemek vardı. Son-
cevizler atılır. Sonra bayanlar şarkı söyle- ra kıymetli yemek dağıtılır. Herkezin kar-
yerek sırayla kazandaki sümeleği karıştır- nı doyar, hasta olanlar iyileşir, sağlar güç
maya başlar. Yaklaşık 10-12 saat kayna- alır canlanır. İşte bir köyü açlıktan kurta-
yan sümeleğin kokusu, rengi ve tadı de- ran, erken ilkbaharın gecesinde pişirilmiş
ğişir. Altı kapatılan sümeleğin kapağı sı- olan bu yemek Nevruz bayramın kutsal
yemeği sümelek idi.
