Page 31 - Gazete Manas
P. 31
temmuz'13 SPOR 31
Güç, strateji ve disiplinin
birleştiği milli‘Ordo’oyunu
Ordo(Aşık Kemiği Oyunu) Kırgızların eskiden beri süre gelen milli
bir oyunu olarak tanınıyor ve bunu kanıtlayan bir çok tarihi delil var.
Fakat bu oyunun Türk dünyasının ortak oyunlarından biri olduğu da
söyleniyor. Bundan dolayı Kırgızların siyasi ve savaş taktiklerini içeren
ordo oyunu sizin için ilginç gelir diye düşündük ve bu oyunun tarihini ve
bugünkü anlamını araştırmaya çalıştık…
Asılbek Baktıbekov taktikleri ve kuralları bir ülkeyi savunma ve işgal etme- malıdır. Çünkü bazen oyuncular kralı vurmaya çalışır-
deki savaş taktiklerine benzerlik gösteriyor. Kırgızla- ken eneği sürükleyip atarlar. Doğru olan sürükleme-
Araştırmamıza Kırgızistan Milli Oyunlarını olarak ‘Ordo’ya göre daha zayıftır. ‘Ordo’ sadece doğ- rın milli oyunlarını hep eğitim ve disiplin amaçlı dü- den atmalarıdır. Kralı çizgiden çıkarmak bir devleti iş-
Kalkındırma Merkezi’nde başladık. Mer- ruluk ve hassesiyeti değil, aşığı çizgiden çıkarıp daire- zenleyip, doğal durumlara göre tasarladıklarını ve bu gal etip, iktidarı ele geçirmeye eşittir. Eskiden iki mil-
kez Müdürü Almaz Kasenov, “Eğer geç- nin ortasına sokmak için mantıksal düşünceyi de ge- oyunların sağlık için da faydalı olduğunu vurgulayan let birbirlerinin ordularının kuvvetlerini ve savaşa ha-
mişe bakarsak ‘Ordo’ sadece tarihte değil eserlerde rektirir. ‘Ordo’ Kırgız milli oyunlarının bir numaralı Sarıgulov, “Eğer ‘Ordo’ya bakarsak, aşıklar uzmanlaş- zır olup olmadıklarını anlamak amacıyla ‘Ordo’ oynar-
de yer alıyor. Mesela, ‘Manas’ Destanı’nda Manas’ın oyunudur. Fakat sık oynanmıyor. Bu da aslında ülke- mış askerlere benziyor. Herkesin kendi görevi var: Atı- larmış. Yenilen taraf için bu çok utanç verici bir şey-
da ‘Ordo’ oynadığı, hatta Çinliler ile ilk kez savaşın deki duruma bağlı” diye konuştu. cı, mızrakçı, kılıç savaşçısı vs... Böyle askeri bir düzen miş. Bundan dolayı anlaşmazsızlıklar ve savaşlar da or-
‘Ordo’dan dolayı olduğu söyleniyor. Arkeolojik araş- oyunun ilginç geçmesi için çok önemlidir. Oyuncu- taya çıkabilirmiş.”
tırmalarda da eski mezarlardan ayrıca ‘Ordo’ oyunu SAVAŞ TAKTİKLERİ, nun dikkatli, dürüst ve profesyonel olması başarıyı ge-
oynanan boğa aşıklarının bulunması çok eskiden ge- EĞİTİM VE DİSİPLİN tirir. Aslında bu oyun göçebe halkların savaşları sıra- Yolu kapatmak ise zafere ulaşma için kullanılan en
len bir oyun olduğunu kanıtlıyor” dedi. sında ortaya çıkmıştır” şeklinde konuştu. iyi yöntemdir. Bunun için çizgiye yakın aşığı dışarı çı-
‘Ordo’daki daire çizgisi bir ülkenin sınırı ve hisarı- karmak gerekir. Yolu kapatmak için oyuncu sol ayağını
BİLARDODAN DAHA ZOR dır. Dairenin tam merkezine ise bir çivi çakılır ve ona ‘KRALI’ ÇİZGİDEN çizgiye koymalı ve eğilerek atış yapmalıdır. Bu bölüm-
kırmızı ip bağlanır. Buna ‘bıdımık’ denir. Çivi ülke- ÇIKARMAK DEVLETİ İŞGAL de yolu kapatılan aşık çizgi içindeki aşıklarla karışırsa,
‘Ordo’ felsefi anlamda devleti korumadaki askeri deki eşitliği, çiviye bağlanan ip ise devletin bayrağını enek çizgi dışına çıkarsa veya oyuncunun ayağına de-
taktikleri ve Kırgızların hiç söylenmeyen asırlık sırları- sembolize eder. Aşıkların da çizgi üzerinde dizilmesi- ETMEYE EŞİTTİR... ğerse, oyuncunun topuğu yerden kalkarsa oyun dur-
nı içeriyor. ‘Ordo’yu oynarken askeri taktiklerin içeril- nin de ayrı bir anlamı vardır. Aşıkların konulduğu yer- durulur ve oyuna diğer takım devam eder. Eğer oyun-
mesi, Kırgızların savaş taktiklerin geliştirme ve devlet lere merkez denir ve bu merkezlere de devlet yöneti- ‘Ordo’ oyuncularının ifadelerine göre, ‘Ordo’nun cu çizgi içine giremezse, yol kapatmaya başladığı yer-
ordusunu oluşturma yöntemini yansıtıyor. Eğer dü- cisini, kralı simgeleyen madeni para koyulur. Made- belli kuralları var ve her kural ayrı bir mantığa ve tak- den bir adım sağa hareket ederek çizgi içindeki aşığı
şünsel anlamda bakarsak, çeşitli bilim dallarını kapsa- ni para üstüne ise aşıklar dizilir ve onlara da kralın ve- tiğe sahip. İlk önce her oyuncu beşer tane aşığı dai- dışa çıkarmalıdır. Aşığı çıkaran oyuncunun oyunda
yan bir mantık oyunudur. Örneğin, bilardonun geo- zirleri denir. Bunu çevreleyen aşıklar ise asker ordu- re içine koyar ve herkesin üç atma hakkı vardır. Daha yolu kapatması yasaktır.
metrik bir oyun olduğu belli. ‘Ordo’ da bunun gibi ge- sudur. Aslında ‘Ordo’ düzeni çok anlamlı olarak tasar- sonra oyuncular ellerinde bulunan ve genellikle daha
ometrik bir oyundur fakat oynanması çok zordur ve lanmıştır. Kırgızistan’ın ‘Ordo’ Spor Oyunu Federas- iri ve enek (boğanın ayak kemiği) adı verilen aşıkla- MUTLAKA ENEKLE OYNANMALI!
faydalıdır. Milli Oyunlar Merkezi çalışanı Doç. Ma- yon Başkanı Dastan Sarıgulov’a göre, ‘Ordo’ öncelik- rını daire içinde bulunan diğer aşıklara isabet ettire-
matsabır Abdullayev, konuyla ilgili olarak “Bilardo ge- le beden eğitimi, daha sonradan ise ordu eğitimi ge- rek daire dışına çıkarmaya çalışırlar. Dışarı çıkan aşık, 'Ordo' bir dönemlerde ‘avalak’ ile oynanmış-
ometrinin düz çizgi teorilerini içerir. Fakat mantıksal rektiren bir oyun. Çünkü ‘Ordo’ oyunundaki oynama atışı yapan oyuncunun olur. Dışarı çıkaramama ya da tır. Avalak ise, dağ keçisinin boynuzunan yapılan,
ıska geçme durumlarında ise oyun sırası diğer oyun- dört köşeli ve bütün yanları ovalanan bir kemiktir.
cuya geçer. Oyunun adil geçmesi için hakemler göz- ‘Ordo’yu avalakla oynamanın yanlış olduğunu dile ge-
lem yaparlar. İlk atış daire dışından oyuncuların be- tiren Dastan Sarıgulov, “‘Ordo’ aslında enekle oynan-
lirlediği bir mesafeden yapılır. Aşığı atarken oyuncu- malı. Enekle oynamak avalağa göre daha zordur. Es-
nun ayakları merkeze doğru yönelmeli ve oyuncu aşı- kiden babalarımız daha yetenekli olmak için enekle
ğı atarak merkezdeki diziyi bozmalı. Daha sonraki vu- oynarlardı. Eneğin yanları düzleşince de onu değişti-
ruşlarda ise sırası gelen oyuncu daire kenarından atış rirlerdi. Çünkü eneğin 3 milimetre kadar düzleşme-
yapar. Eğer daire kenarından yaptığı atışla daire için- si bile onu avalağa benzetir. Onu özellikle düzleştir-
deki aşıklardan bir veya daha fazlasını daire dışına çı- mek yasaktır” dedi. Çünkü enekle oynarken onun sa-
karırsa oyuncu atış sonrası eneğin kaldığı yerden oyu- dece belli bir parçası yere değmeli. Bunu becerebilme
na devam eder. Enek genellikle daire içinde diğer aşık- ise çok zordur. İşte bunun için bu kurallar konulmuş-
lara yakın konumda kaldığından oyuncu sonraki atış- tur. Ama günümüzde avalakla oynayanlar da var. Fakat
larda daha avantajlıdır. Eğer oyuncu kurallara uymazsa Kırgızistan’da her sene düzenlenen “Altın Enek Ordo
oyun hakem tarafından durdurulur. Oyuncunun bir- Turnavası”nda sadece enekle oynamaya izin verilir.
çok kurala uymasını da talep eden ‘Ordo’, yolu kapat-
ma, kemiği güçlü ve yatay atma, kralı vurma gibi fark- BAŞKALARI DA OYNUYORLAR
lı stratejileri içerir.
Milli Oyunlar Merkezi Doç. Mamatsabır Abdul-
‘Ordo’ oyuncusu Mıktıbek Mukayev, oyunu ve layev, “Kırgızlardan başka Türk halkları arasında da
oyunun en önemli bölümü olan Kralı vurma bölü- mesela Türkler, Türkmenler, Çin Kırgızları, Kazak-
münü şöyle anlatıyor: “Kralı yani madeni parayı çiz- lar, Özbekler, Altay Kırgızları arasında da ‘Ordo’ oy-
gi dışına aşık atarak çıkarmak çok zordur. Kralı vur- nanıyor. Ama oyunun felsefesi, kuralları farklı ve Kır-
mak için ayrı bir zaman verilmez. Bu oyun sırasında gız ‘Ordo’suna benzemiyor. Bu ‘Ordo’ oyununun Türk
yapılması gereken bir iştir. Kralı vurarken oyuncu kı- halkları arasında yayılması için bir şans demektir”
pırdamadan atış yapmalıdır. Eğer oyuncu krala doku- dedi.
nursa veya eliyle tutarsa, oyundan atılır. ‘Ordo’da son
beş aşık kalınca oyunun kralı vurma bölümü başlar. Dünyanın neresine gidersek gidelim ‘Manas’ Des-
Eğer oyun takımlar halinde oynanıyorsa, bir takımın tanı ve Cengiz Aytmatov denince Kırgızları tanır-
oyuncusu başlarken, onun takım arkadaşı kralı ortaya lar. ‘Ordo’ oyunun da Kırgızların sembollerinden biri
koymaya yardımcı olur. Kralı vurmada takım oyuncu- olup olmayacağını da zaman gösterecek.
ları birbirileri ile yer değiştirebilirler. Kralı çizgi dışına
çıkaranlar üç aşığı, yenilenler ise iki aşığı alırlar. Kra-
lı vurmaya çalışırken de oyuncu bütün kurallara uy-
Güç, strateji ve disiplinin
birleştiği milli‘Ordo’oyunu
Ordo(Aşık Kemiği Oyunu) Kırgızların eskiden beri süre gelen milli
bir oyunu olarak tanınıyor ve bunu kanıtlayan bir çok tarihi delil var.
Fakat bu oyunun Türk dünyasının ortak oyunlarından biri olduğu da
söyleniyor. Bundan dolayı Kırgızların siyasi ve savaş taktiklerini içeren
ordo oyunu sizin için ilginç gelir diye düşündük ve bu oyunun tarihini ve
bugünkü anlamını araştırmaya çalıştık…
Asılbek Baktıbekov taktikleri ve kuralları bir ülkeyi savunma ve işgal etme- malıdır. Çünkü bazen oyuncular kralı vurmaya çalışır-
deki savaş taktiklerine benzerlik gösteriyor. Kırgızla- ken eneği sürükleyip atarlar. Doğru olan sürükleme-
Araştırmamıza Kırgızistan Milli Oyunlarını olarak ‘Ordo’ya göre daha zayıftır. ‘Ordo’ sadece doğ- rın milli oyunlarını hep eğitim ve disiplin amaçlı dü- den atmalarıdır. Kralı çizgiden çıkarmak bir devleti iş-
Kalkındırma Merkezi’nde başladık. Mer- ruluk ve hassesiyeti değil, aşığı çizgiden çıkarıp daire- zenleyip, doğal durumlara göre tasarladıklarını ve bu gal etip, iktidarı ele geçirmeye eşittir. Eskiden iki mil-
kez Müdürü Almaz Kasenov, “Eğer geç- nin ortasına sokmak için mantıksal düşünceyi de ge- oyunların sağlık için da faydalı olduğunu vurgulayan let birbirlerinin ordularının kuvvetlerini ve savaşa ha-
mişe bakarsak ‘Ordo’ sadece tarihte değil eserlerde rektirir. ‘Ordo’ Kırgız milli oyunlarının bir numaralı Sarıgulov, “Eğer ‘Ordo’ya bakarsak, aşıklar uzmanlaş- zır olup olmadıklarını anlamak amacıyla ‘Ordo’ oynar-
de yer alıyor. Mesela, ‘Manas’ Destanı’nda Manas’ın oyunudur. Fakat sık oynanmıyor. Bu da aslında ülke- mış askerlere benziyor. Herkesin kendi görevi var: Atı- larmış. Yenilen taraf için bu çok utanç verici bir şey-
da ‘Ordo’ oynadığı, hatta Çinliler ile ilk kez savaşın deki duruma bağlı” diye konuştu. cı, mızrakçı, kılıç savaşçısı vs... Böyle askeri bir düzen miş. Bundan dolayı anlaşmazsızlıklar ve savaşlar da or-
‘Ordo’dan dolayı olduğu söyleniyor. Arkeolojik araş- oyunun ilginç geçmesi için çok önemlidir. Oyuncu- taya çıkabilirmiş.”
tırmalarda da eski mezarlardan ayrıca ‘Ordo’ oyunu SAVAŞ TAKTİKLERİ, nun dikkatli, dürüst ve profesyonel olması başarıyı ge-
oynanan boğa aşıklarının bulunması çok eskiden ge- EĞİTİM VE DİSİPLİN tirir. Aslında bu oyun göçebe halkların savaşları sıra- Yolu kapatmak ise zafere ulaşma için kullanılan en
len bir oyun olduğunu kanıtlıyor” dedi. sında ortaya çıkmıştır” şeklinde konuştu. iyi yöntemdir. Bunun için çizgiye yakın aşığı dışarı çı-
‘Ordo’daki daire çizgisi bir ülkenin sınırı ve hisarı- karmak gerekir. Yolu kapatmak için oyuncu sol ayağını
BİLARDODAN DAHA ZOR dır. Dairenin tam merkezine ise bir çivi çakılır ve ona ‘KRALI’ ÇİZGİDEN çizgiye koymalı ve eğilerek atış yapmalıdır. Bu bölüm-
kırmızı ip bağlanır. Buna ‘bıdımık’ denir. Çivi ülke- ÇIKARMAK DEVLETİ İŞGAL de yolu kapatılan aşık çizgi içindeki aşıklarla karışırsa,
‘Ordo’ felsefi anlamda devleti korumadaki askeri deki eşitliği, çiviye bağlanan ip ise devletin bayrağını enek çizgi dışına çıkarsa veya oyuncunun ayağına de-
taktikleri ve Kırgızların hiç söylenmeyen asırlık sırları- sembolize eder. Aşıkların da çizgi üzerinde dizilmesi- ETMEYE EŞİTTİR... ğerse, oyuncunun topuğu yerden kalkarsa oyun dur-
nı içeriyor. ‘Ordo’yu oynarken askeri taktiklerin içeril- nin de ayrı bir anlamı vardır. Aşıkların konulduğu yer- durulur ve oyuna diğer takım devam eder. Eğer oyun-
mesi, Kırgızların savaş taktiklerin geliştirme ve devlet lere merkez denir ve bu merkezlere de devlet yöneti- ‘Ordo’ oyuncularının ifadelerine göre, ‘Ordo’nun cu çizgi içine giremezse, yol kapatmaya başladığı yer-
ordusunu oluşturma yöntemini yansıtıyor. Eğer dü- cisini, kralı simgeleyen madeni para koyulur. Made- belli kuralları var ve her kural ayrı bir mantığa ve tak- den bir adım sağa hareket ederek çizgi içindeki aşığı
şünsel anlamda bakarsak, çeşitli bilim dallarını kapsa- ni para üstüne ise aşıklar dizilir ve onlara da kralın ve- tiğe sahip. İlk önce her oyuncu beşer tane aşığı dai- dışa çıkarmalıdır. Aşığı çıkaran oyuncunun oyunda
yan bir mantık oyunudur. Örneğin, bilardonun geo- zirleri denir. Bunu çevreleyen aşıklar ise asker ordu- re içine koyar ve herkesin üç atma hakkı vardır. Daha yolu kapatması yasaktır.
metrik bir oyun olduğu belli. ‘Ordo’ da bunun gibi ge- sudur. Aslında ‘Ordo’ düzeni çok anlamlı olarak tasar- sonra oyuncular ellerinde bulunan ve genellikle daha
ometrik bir oyundur fakat oynanması çok zordur ve lanmıştır. Kırgızistan’ın ‘Ordo’ Spor Oyunu Federas- iri ve enek (boğanın ayak kemiği) adı verilen aşıkla- MUTLAKA ENEKLE OYNANMALI!
faydalıdır. Milli Oyunlar Merkezi çalışanı Doç. Ma- yon Başkanı Dastan Sarıgulov’a göre, ‘Ordo’ öncelik- rını daire içinde bulunan diğer aşıklara isabet ettire-
matsabır Abdullayev, konuyla ilgili olarak “Bilardo ge- le beden eğitimi, daha sonradan ise ordu eğitimi ge- rek daire dışına çıkarmaya çalışırlar. Dışarı çıkan aşık, 'Ordo' bir dönemlerde ‘avalak’ ile oynanmış-
ometrinin düz çizgi teorilerini içerir. Fakat mantıksal rektiren bir oyun. Çünkü ‘Ordo’ oyunundaki oynama atışı yapan oyuncunun olur. Dışarı çıkaramama ya da tır. Avalak ise, dağ keçisinin boynuzunan yapılan,
ıska geçme durumlarında ise oyun sırası diğer oyun- dört köşeli ve bütün yanları ovalanan bir kemiktir.
cuya geçer. Oyunun adil geçmesi için hakemler göz- ‘Ordo’yu avalakla oynamanın yanlış olduğunu dile ge-
lem yaparlar. İlk atış daire dışından oyuncuların be- tiren Dastan Sarıgulov, “‘Ordo’ aslında enekle oynan-
lirlediği bir mesafeden yapılır. Aşığı atarken oyuncu- malı. Enekle oynamak avalağa göre daha zordur. Es-
nun ayakları merkeze doğru yönelmeli ve oyuncu aşı- kiden babalarımız daha yetenekli olmak için enekle
ğı atarak merkezdeki diziyi bozmalı. Daha sonraki vu- oynarlardı. Eneğin yanları düzleşince de onu değişti-
ruşlarda ise sırası gelen oyuncu daire kenarından atış rirlerdi. Çünkü eneğin 3 milimetre kadar düzleşme-
yapar. Eğer daire kenarından yaptığı atışla daire için- si bile onu avalağa benzetir. Onu özellikle düzleştir-
deki aşıklardan bir veya daha fazlasını daire dışına çı- mek yasaktır” dedi. Çünkü enekle oynarken onun sa-
karırsa oyuncu atış sonrası eneğin kaldığı yerden oyu- dece belli bir parçası yere değmeli. Bunu becerebilme
na devam eder. Enek genellikle daire içinde diğer aşık- ise çok zordur. İşte bunun için bu kurallar konulmuş-
lara yakın konumda kaldığından oyuncu sonraki atış- tur. Ama günümüzde avalakla oynayanlar da var. Fakat
larda daha avantajlıdır. Eğer oyuncu kurallara uymazsa Kırgızistan’da her sene düzenlenen “Altın Enek Ordo
oyun hakem tarafından durdurulur. Oyuncunun bir- Turnavası”nda sadece enekle oynamaya izin verilir.
çok kurala uymasını da talep eden ‘Ordo’, yolu kapat-
ma, kemiği güçlü ve yatay atma, kralı vurma gibi fark- BAŞKALARI DA OYNUYORLAR
lı stratejileri içerir.
Milli Oyunlar Merkezi Doç. Mamatsabır Abdul-
‘Ordo’ oyuncusu Mıktıbek Mukayev, oyunu ve layev, “Kırgızlardan başka Türk halkları arasında da
oyunun en önemli bölümü olan Kralı vurma bölü- mesela Türkler, Türkmenler, Çin Kırgızları, Kazak-
münü şöyle anlatıyor: “Kralı yani madeni parayı çiz- lar, Özbekler, Altay Kırgızları arasında da ‘Ordo’ oy-
gi dışına aşık atarak çıkarmak çok zordur. Kralı vur- nanıyor. Ama oyunun felsefesi, kuralları farklı ve Kır-
mak için ayrı bir zaman verilmez. Bu oyun sırasında gız ‘Ordo’suna benzemiyor. Bu ‘Ordo’ oyununun Türk
yapılması gereken bir iştir. Kralı vurarken oyuncu kı- halkları arasında yayılması için bir şans demektir”
pırdamadan atış yapmalıdır. Eğer oyuncu krala doku- dedi.
nursa veya eliyle tutarsa, oyundan atılır. ‘Ordo’da son
beş aşık kalınca oyunun kralı vurma bölümü başlar. Dünyanın neresine gidersek gidelim ‘Manas’ Des-
Eğer oyun takımlar halinde oynanıyorsa, bir takımın tanı ve Cengiz Aytmatov denince Kırgızları tanır-
oyuncusu başlarken, onun takım arkadaşı kralı ortaya lar. ‘Ordo’ oyunun da Kırgızların sembollerinden biri
koymaya yardımcı olur. Kralı vurmada takım oyuncu- olup olmayacağını da zaman gösterecek.
ları birbirileri ile yer değiştirebilirler. Kralı çizgi dışına
çıkaranlar üç aşığı, yenilenler ise iki aşığı alırlar. Kra-
lı vurmaya çalışırken de oyuncu bütün kurallara uy-
