Page 8 - Gazete Manas
P. 8
МАДАНИЯТ
Mayıs'14 «Биз билген жана билбеген
Токтогул»
Асел Моконова,
Мария Айткулуева
Жакында Токтогул Сатылганов атындагы фонд 1897-жылы Кетмен-Төбөгө, кел- кууланып жатат» деп” жазылган.
тарабынан «Биз билген жана биз билбеген Ток- ген Мадалы эшендин кишилери эң
тогул» аттуу китеп жарык көрдү. Токтогул биз- биринчи Токтогулга жолугушкан Ал үйдө көтөрүлүшкө үндөгөн
ге беш колдой белгилүү деп жүргөнбүз. Көрсө, ал экен. Анын Ладышевге айтып бер- ар кандай китепчелер, баракчалар
тууралуу окулбаган, эл биле элек материалдар да ген эскерүүлөрүндө: «Мен жүгө- бар экен. Ошолорду «кантип та-
бар экен... рү сугарып жаткам. Бир жигит ке- ратабыз» деген маселе болду. Бири
Китептеги ар бир окуя, чыныгы ле турган болуп, ошого борбордон лип, Шадыбек калпа чакырып атат «Токтогул таратсын» дегенде,
фактылардын негизинде бе- Ладышевдин башкаруусунда ата- деди. Үйүнө барсам, үч киши бар Шадыбек калпа дүкөнү бар өзбек-
рилип, Токтогулдун чыныгы өмүр йын комиссия барат. Бул комис- экен. Бири ооган, бири өзбек, дагы ке «сен тарат» деп айтат. Анан
жолу сүрөттөлөт. Даректүү баян- сияга беш жыл бою, Токтогул ко- бири ирандык окшойт. Мени бир жума намаздарда, эл көп чогулган
дын автору, жазуучу Омор Сооро- тормочу болуп жүргөн. Ладышев боз үйгө киргизип, жаңы кийим жерлерде жанагындай сөздөр ай-
нов “Биз билбеген Токтогул” туу- аны мыкты, зээндүү котормочу, кийгизишти. Боз үйдүн жанында тыла баштайт. Токтогул «Акмат,
ралуу азын-олак кеп салды. деп мактаган. Орус тилди, акын бир жакшы ат турган экен, ошо- Дыйкан алдамчы, Атакан, Миңбай
Насыят Сибирде сүргүндө жүргөндө үй- го минип, жанагы үч киши менен жалганчы» деп ошол кездеги ырга
Дениң соодо эринбей, Мыкты тилмеч рөнгөн. Алексеевка айылына, бир өзбек- кошкон бири Атакан ошол жерде
тин үйүнө келдик. Түн бир оокум- болуш экен. Атакандын жигиттери
Бекерликке берилбей Токтогул орусча суудай сүйлө- Токтогул Анжиян көтөрү- га чейин биздин жерлерди орустар «Токтогул да көтөрүлүшчүлөрдүн
Эркиң менен жумуш кыл, гөн. Бул тууралуу Мамлекеттик лүшүнө катышкан эмеспи? басып алгандыгы, аларды кантип арасында жүрөт» деген ушак та-
“Эринчээк ,жалкоо” дедирбей, пландын кызматкери, агроном кууп чыгыш керектиги жөнүндө ратышат. Токтогул көтөрүлүшкө
Эрдин күчү – сом темир, сөз болду. Палоо желип бүткөндөн түздөн-түз катышкан эмес. Доку-
Эритүүгө эр керек. Н.С.Ладышев Токтогулдун өз Бардык китептерде «револю- кийин, колума комузумду алып, менттердин эч биринде анын кө-
оозунан жазып алган материа- ционер» деген атка конгон Ток- ырдамакчы болдум эле, жанагы үч төрүлүшкө катышканы тууралуу
Эя оокатың болбосо, лында айтылат. 1927-жылдан тогул, чынында Анжиян көтөрү- кишинин бири «ырды кое туралы, маалымат жок.
Эгин айдаар жер керек, бул жерде өтө олуттуу маселе тал-
Эр жигиттини белгиси- 1931-жылга чейин Кетмен-Төбө- лүшүнө катышып, катышпаганы
нүн Мазар-Сай айылына пахта эги- жөнүндө так маалымат жок, бирок
Эпчил болот термелеп,
Өз колуңда болбосо,
“Өлдүм” десең, ким берет?
Күчүң барда иштеп көн,
Күлүп, жайнап, эр жигит,
Жакшы азамат түрдөнүп,
Жалбырттаган жалындай,
Өзүн өзү асырайт,
Уурулукка малынбай,
Уятын ойлоп ар убак,
Ушак сөзгө чалынбай.
Түрүнүп иштеп, эр жигит,
Тишиң барда таш чайна.
Ирээтиңди түзөтүп,
Иштебесең аш кайда?
Эгин айдап, чөбүн чап,
Эмгегиңден пайда тап.
Азамат болсоң, ак иштеп,
Аздыр –көптүр малың бак!
Эр жигиттин белгиси –
Кайраттуу болот жалындап,
Өз колунда болбосо,
Оңойбу оокат табылмак?
Өлбөйүнчө кор болбойт
Өксүгөн менен ниети ак. Токтогул – кыргыз сыймыгы
Жамандыкка чалынбайт,
Өз башыңа өзүң сак.
Өлбөй тирүү калбайсын,
Жан аманат, ойлоп бак.
Ыркырашпа тирүүңдө, Улуу ырчы, заман булбулу, доор күзгүсү Токтогул Сатылганов кыргыз элинин мада-
Ырыс алды – ынтымак...
Ачуулуу болуп, эр жигит, ниятынын бирден бир символуна айланган. Андыктан Кыргызстандын жети дуба-
Аксымдыкка бут малба. нында тең анын урматына ырчынын ысмы коюлбаган көчө, мектеп, лицейлер жок.
Көпкөндүккө жеңдирип,
Көрүнгөнгө мактанба,
Алып калгын Токоңдун Адабият, маданият жана рун мыкты чеберчиликте аткаргандыгы мыскылчылар, элдик аспап оркестри, рындагы мектеп-лицей интернаты
Үлгүлүү сөзүн укканда үчүн М.Рыскулов, “Муратаалы Күрөң- кыргыз мамлекеттик хору, комузчулар 1991-жылдан бери Токтогул Сатылга-
Карыздар болсо эр жигит, архитектура жаатындагы киев” аттуу зор эмгеги үчүн В.С.Виног- ансамбли ж.б. болуп, жалпысынан 41 новдун ысымын алып жүрөт.
радов, “Таң алдында” тарыхый романы адамдан турган. Улуттук филармонияга
Көтөрмөгө бурулуп, сыйлык үчүн А.Токомбаев алган. Учурда Кыр- Т. Сатылгановдун ысмы 1938-жылы ый- Токтогул району, Токтогул
Абийириңди кетирип, гыз Республикасынын Токтогул сый- гарылган. суу сактагычы, Токтогул ГЭСи
Аласа келет чубуруп. Токтогул Сатылгановдун 100 жыл- лыгына ээ болгон маданий ишмерлер-
Андан көрө эгин бак, дыгына карата 1965-жылдан дин катары өстү. Бүгүнкү күнгө чейин Борбор шаардагы Токтогул Жалал-Абад облусунун Токтогул ра-
Алын барда жулунуп, баштап адабият, искусство жана архи- аталган сыйлык адабият, маданият жана көчөсү йонуна акындын аты ыйгарылган. Бул
Кайда качат ырыскы? тектура жаатындагы көрүнүктүү эмгек- архитектура жаатындагы мамлекеттик аймакта Кыргызстандагы эң чоң Токто-
Өзү эле келет курулуп. терди сыйлоо үчүн Кыргыз ССРинин сыйлык катары таланттууларга чоң мо- Бишкек шаарындагы 5 км узундук- гул суу сактагычы жана Токтогул ГЭСи
Эсиң кетсе, эчки бак, Токтогул атындагы мамлекеттик сый- тивация берип келет. тагы көчөгө Токтогул Сатылгановдун жайгашкан.
лыгы белгиленген. Аны биринчилерден ысымы ыйгарылган. Аталган көчөдө
Эчки тууйт үч улак. болуп 1967-жылы “Сүйүү жана үмүт”, Т.Сатылганов атындагы акындын 125 жылдыгына карата ачыл- Улуттук валютада...
Айраныңды мол кылып, “Абийир кечирбейт” аттуу мыкты пье- Кыргыз улуттук филармония- ган Токтогул Сатылганов атындагы ис-
салары үчүн Т.Абдумомунов, “Чабан- кусство, адабият жана үй музейи жай- 1995-жылы 20-мартта 100 сомдук
Саан берет үч убак. дар”, “Ысык-Көл – кыргыз деңизи” деген сы гашкан. акча валютасына Токтогулдун сүрөтү
Эч болбосо экиден чебер тартылган сүрөттөрү үчүн Г.Ай- түшүрүлүп, бүгүнкү күнгө чейин колдо-
Эгиз тууйт улагын, тиев, Кыргыз мамлекеттик Эмгек Кы- Акындын атын алып жүргөн Кыргыз Караколдогу мектеп-лицей интерна-
Эшигиңден эрмен жейт, зыл Туу ордендүү академиялык драма улуттук филармониясы 1936-жылы ты
Эстебей тоонун тулаңын... театрында коюлган “Атанын тагдыры” 7-октябрда ачылган. Баштапкы топ эл-
спектаклиндеги Акылбектин, “Король
Лир” трагедиясындагы Лирдин ролдо- дик ырчылар, обончулар, манасчылар, Ысык-Көл облусунун Каракол шаа- нулуп келүүдө.
Mayıs'14 «Биз билген жана билбеген
Токтогул»
Асел Моконова,
Мария Айткулуева
Жакында Токтогул Сатылганов атындагы фонд 1897-жылы Кетмен-Төбөгө, кел- кууланып жатат» деп” жазылган.
тарабынан «Биз билген жана биз билбеген Ток- ген Мадалы эшендин кишилери эң
тогул» аттуу китеп жарык көрдү. Токтогул биз- биринчи Токтогулга жолугушкан Ал үйдө көтөрүлүшкө үндөгөн
ге беш колдой белгилүү деп жүргөнбүз. Көрсө, ал экен. Анын Ладышевге айтып бер- ар кандай китепчелер, баракчалар
тууралуу окулбаган, эл биле элек материалдар да ген эскерүүлөрүндө: «Мен жүгө- бар экен. Ошолорду «кантип та-
бар экен... рү сугарып жаткам. Бир жигит ке- ратабыз» деген маселе болду. Бири
Китептеги ар бир окуя, чыныгы ле турган болуп, ошого борбордон лип, Шадыбек калпа чакырып атат «Токтогул таратсын» дегенде,
фактылардын негизинде бе- Ладышевдин башкаруусунда ата- деди. Үйүнө барсам, үч киши бар Шадыбек калпа дүкөнү бар өзбек-
рилип, Токтогулдун чыныгы өмүр йын комиссия барат. Бул комис- экен. Бири ооган, бири өзбек, дагы ке «сен тарат» деп айтат. Анан
жолу сүрөттөлөт. Даректүү баян- сияга беш жыл бою, Токтогул ко- бири ирандык окшойт. Мени бир жума намаздарда, эл көп чогулган
дын автору, жазуучу Омор Сооро- тормочу болуп жүргөн. Ладышев боз үйгө киргизип, жаңы кийим жерлерде жанагындай сөздөр ай-
нов “Биз билбеген Токтогул” туу- аны мыкты, зээндүү котормочу, кийгизишти. Боз үйдүн жанында тыла баштайт. Токтогул «Акмат,
ралуу азын-олак кеп салды. деп мактаган. Орус тилди, акын бир жакшы ат турган экен, ошо- Дыйкан алдамчы, Атакан, Миңбай
Насыят Сибирде сүргүндө жүргөндө үй- го минип, жанагы үч киши менен жалганчы» деп ошол кездеги ырга
Дениң соодо эринбей, Мыкты тилмеч рөнгөн. Алексеевка айылына, бир өзбек- кошкон бири Атакан ошол жерде
тин үйүнө келдик. Түн бир оокум- болуш экен. Атакандын жигиттери
Бекерликке берилбей Токтогул орусча суудай сүйлө- Токтогул Анжиян көтөрү- га чейин биздин жерлерди орустар «Токтогул да көтөрүлүшчүлөрдүн
Эркиң менен жумуш кыл, гөн. Бул тууралуу Мамлекеттик лүшүнө катышкан эмеспи? басып алгандыгы, аларды кантип арасында жүрөт» деген ушак та-
“Эринчээк ,жалкоо” дедирбей, пландын кызматкери, агроном кууп чыгыш керектиги жөнүндө ратышат. Токтогул көтөрүлүшкө
Эрдин күчү – сом темир, сөз болду. Палоо желип бүткөндөн түздөн-түз катышкан эмес. Доку-
Эритүүгө эр керек. Н.С.Ладышев Токтогулдун өз Бардык китептерде «револю- кийин, колума комузумду алып, менттердин эч биринде анын кө-
оозунан жазып алган материа- ционер» деген атка конгон Ток- ырдамакчы болдум эле, жанагы үч төрүлүшкө катышканы тууралуу
Эя оокатың болбосо, лында айтылат. 1927-жылдан тогул, чынында Анжиян көтөрү- кишинин бири «ырды кое туралы, маалымат жок.
Эгин айдаар жер керек, бул жерде өтө олуттуу маселе тал-
Эр жигиттини белгиси- 1931-жылга чейин Кетмен-Төбө- лүшүнө катышып, катышпаганы
нүн Мазар-Сай айылына пахта эги- жөнүндө так маалымат жок, бирок
Эпчил болот термелеп,
Өз колуңда болбосо,
“Өлдүм” десең, ким берет?
Күчүң барда иштеп көн,
Күлүп, жайнап, эр жигит,
Жакшы азамат түрдөнүп,
Жалбырттаган жалындай,
Өзүн өзү асырайт,
Уурулукка малынбай,
Уятын ойлоп ар убак,
Ушак сөзгө чалынбай.
Түрүнүп иштеп, эр жигит,
Тишиң барда таш чайна.
Ирээтиңди түзөтүп,
Иштебесең аш кайда?
Эгин айдап, чөбүн чап,
Эмгегиңден пайда тап.
Азамат болсоң, ак иштеп,
Аздыр –көптүр малың бак!
Эр жигиттин белгиси –
Кайраттуу болот жалындап,
Өз колунда болбосо,
Оңойбу оокат табылмак?
Өлбөйүнчө кор болбойт
Өксүгөн менен ниети ак. Токтогул – кыргыз сыймыгы
Жамандыкка чалынбайт,
Өз башыңа өзүң сак.
Өлбөй тирүү калбайсын,
Жан аманат, ойлоп бак.
Ыркырашпа тирүүңдө, Улуу ырчы, заман булбулу, доор күзгүсү Токтогул Сатылганов кыргыз элинин мада-
Ырыс алды – ынтымак...
Ачуулуу болуп, эр жигит, ниятынын бирден бир символуна айланган. Андыктан Кыргызстандын жети дуба-
Аксымдыкка бут малба. нында тең анын урматына ырчынын ысмы коюлбаган көчө, мектеп, лицейлер жок.
Көпкөндүккө жеңдирип,
Көрүнгөнгө мактанба,
Алып калгын Токоңдун Адабият, маданият жана рун мыкты чеберчиликте аткаргандыгы мыскылчылар, элдик аспап оркестри, рындагы мектеп-лицей интернаты
Үлгүлүү сөзүн укканда үчүн М.Рыскулов, “Муратаалы Күрөң- кыргыз мамлекеттик хору, комузчулар 1991-жылдан бери Токтогул Сатылга-
Карыздар болсо эр жигит, архитектура жаатындагы киев” аттуу зор эмгеги үчүн В.С.Виног- ансамбли ж.б. болуп, жалпысынан 41 новдун ысымын алып жүрөт.
радов, “Таң алдында” тарыхый романы адамдан турган. Улуттук филармонияга
Көтөрмөгө бурулуп, сыйлык үчүн А.Токомбаев алган. Учурда Кыр- Т. Сатылгановдун ысмы 1938-жылы ый- Токтогул району, Токтогул
Абийириңди кетирип, гыз Республикасынын Токтогул сый- гарылган. суу сактагычы, Токтогул ГЭСи
Аласа келет чубуруп. Токтогул Сатылгановдун 100 жыл- лыгына ээ болгон маданий ишмерлер-
Андан көрө эгин бак, дыгына карата 1965-жылдан дин катары өстү. Бүгүнкү күнгө чейин Борбор шаардагы Токтогул Жалал-Абад облусунун Токтогул ра-
Алын барда жулунуп, баштап адабият, искусство жана архи- аталган сыйлык адабият, маданият жана көчөсү йонуна акындын аты ыйгарылган. Бул
Кайда качат ырыскы? тектура жаатындагы көрүнүктүү эмгек- архитектура жаатындагы мамлекеттик аймакта Кыргызстандагы эң чоң Токто-
Өзү эле келет курулуп. терди сыйлоо үчүн Кыргыз ССРинин сыйлык катары таланттууларга чоң мо- Бишкек шаарындагы 5 км узундук- гул суу сактагычы жана Токтогул ГЭСи
Эсиң кетсе, эчки бак, Токтогул атындагы мамлекеттик сый- тивация берип келет. тагы көчөгө Токтогул Сатылгановдун жайгашкан.
лыгы белгиленген. Аны биринчилерден ысымы ыйгарылган. Аталган көчөдө
Эчки тууйт үч улак. болуп 1967-жылы “Сүйүү жана үмүт”, Т.Сатылганов атындагы акындын 125 жылдыгына карата ачыл- Улуттук валютада...
Айраныңды мол кылып, “Абийир кечирбейт” аттуу мыкты пье- Кыргыз улуттук филармония- ган Токтогул Сатылганов атындагы ис-
салары үчүн Т.Абдумомунов, “Чабан- кусство, адабият жана үй музейи жай- 1995-жылы 20-мартта 100 сомдук
Саан берет үч убак. дар”, “Ысык-Көл – кыргыз деңизи” деген сы гашкан. акча валютасына Токтогулдун сүрөтү
Эч болбосо экиден чебер тартылган сүрөттөрү үчүн Г.Ай- түшүрүлүп, бүгүнкү күнгө чейин колдо-
Эгиз тууйт улагын, тиев, Кыргыз мамлекеттик Эмгек Кы- Акындын атын алып жүргөн Кыргыз Караколдогу мектеп-лицей интерна-
Эшигиңден эрмен жейт, зыл Туу ордендүү академиялык драма улуттук филармониясы 1936-жылы ты
Эстебей тоонун тулаңын... театрында коюлган “Атанын тагдыры” 7-октябрда ачылган. Баштапкы топ эл-
спектаклиндеги Акылбектин, “Король
Лир” трагедиясындагы Лирдин ролдо- дик ырчылар, обончулар, манасчылар, Ысык-Көл облусунун Каракол шаа- нулуп келүүдө.
